مقصود از لطيف چيست؟

از نظر ريشه شناسى، واژه «لطيف» در لغت عرب، دو ريشه دارد، گاهى به معنى «رفق» و «رحم» و گاهى به معنى «دقت» و «ظرافت» است،و تطبيق يكى از دو معنى بر هر مورد، نياز به قرينه اى در سياق كلام دارد، كه حقيقت را روشن سازد، مثلا آنگاه كه پس از واژه «لطيف» لفظ «عباد» به كار مى رود، قطعا مقصود، بيان رفق و محبت و مهر است، چنان كه مى فرمايد:

((اللّهُ لَطِيفٌ بِعِبَادِهِ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ وَ هُوَ القَوِىُّ العَزِيزُ))(شورى/19).

(خدا به بندگان خود، لطف و مرحمت دارد و او نيرومند و چيره است).

ولى آنگاه كه با قطع نظر از هر چيز، وصف خدا قرار گيرد، در اين صورت مفاد آن «دقيق» و كنايه از برتر از حسّ بودن است.

در آيه مورد بحث، مقصود، همان معنى دوم است، در حقيقت، علّت جمله پيشين (لاتدركه الابصار) مى باشد; تو گوئي، چنين مى گويد: ديدگان را ياراى ديدن او نيست، زيرا او موجودى دقيق، و برتر از حس است كه در قلمرو ديدگان انسان قرار نمى گيرد، و در واقع بيانگر علّت «لاتدركه» است.

استاد بزرگوار علامه طباطبائى ـ كه رحمت خدا بر او باد ـ، لفظ ياد شده را به معنى «نافذ در اشياء» تفسير مى كند و ياد آور مى شود كه با توجّه به ما قبل اين جمله،«لاتدركه» كه خدا را برتر از آن دانسته است كه ديده ها او را مشاهده كند، جاى اين توّهم موجود است:

اكنون كه خدا در چنين مقام برترى قرار دارد، چگونه اشياء را درك مى كند، در حالى كه درك، فرع وجود رابطه و پيوستگى است؟ در نقد اين انديشه، ياد آور