انگيزه طرح اين مسأله چيست؟

انگيزه شيخ از طرح اين مسأله، كه استطاعت همراه با فعل در انسان پديد مى آيد نه قبل از فعل، چه بوده است؟

شايد انگيزه او حفظ توحيد در خالقيت است، زيرا همان طور كه همگى ميدانيم، توحيد در خالقيت، نزد اشاعره، به معنى نفى عليت و معلوليت و سببيت ومسببيت از غير خدا در صحنه هستى است، و از نظر آنان در جهان يك علت بيشتر وجود ندارد و آن هم خداست و همه حوادث، در جهان، مخلوق بلاواسطه او است،چيزى كه هست، عادت خدا بر اين جارى شده كه حرارت را پس از آتش ايجاد كند، بى آنكه ميان اين دو ارتباط و تناسبى باشد.

شيخ براى حفظ اين اصل، تصور كرده است كه اگر معتقد شود پيش از حدوث فعل، قدرتى در فاعل وجود دارد، در اين صورت براى انسان قدرتى در حد قدرت خدا (كه قطعاً پيش از فعل است) تصور كرده، از اين جهت معتقد شده است كه استطاعت، پيش از فعل نيست، بلكه همراه با فعل پديد مى آيد ولى هرگز به خاطر سبق قدرت خدا، كوچك ترين تأثيرى در فعل ندارد.

ولى بايد توجه داشت كه اگر قدرت مقارن را چنين تفسير كنيم، مى توانيم در مورد قدرت متقدّم نيز همين را بگوئيم كه قدرت متقدم بر فعل است، ولى مؤثر در فعل نيست، و به ديگر سخن، تماشاگر است و بازي گر نيست.

خلاصه، اگر قدرت پيشين، مزاحم قدرت خدا به نظر مى رسد، قدرت مقارن نيز همان مزاحمت را خواهد داشت و اگر دومى فاقد مزاحمت است، پيشين نيز بسان آن خواهد بود.