ميان اين دو گروه بر پا بود، گاهى پيروزى با پيروان حديث، وگاهى از آنِ طرفداران عقل وخرد بود، ودر حقيقت شاخص پيروزى آنان خواسته هاى حكومتهاى اموى وعباسى بود كه هر كدام به هر طرف ميل مى كرد، كفه آن طرف سنگين تر مى شد، مثلا تا آغاز حكومت مأمون(195هـ) قدرت در دست اهل حديث بود، زيرا مهدى عباسى وپس از او هارون، به شدت از آنان دفاع مى كردند وسرانجام اهل منطق وكلام محدود شدند، در حالى كه در دوران حكومت مأمون وپس از وى تا آغاز حكومت متوكل عباسى درخشش وپيروزى از آنِ «معتزله» بود، تا آنجا كه عقائد آنان، عقيده رسمى حكومت عباسى به شمار مى آمد، ومخالفان، تحت پيگرد قانونى قرار مى گرفتند، واحمد بن حنبل كه رئيس اهل حديث بود، به خاطر سر پيچى از عقيده معتزله واصرار بر قديم بودن قرآن، زندانى وتنبيه شد، ولى از روزى كه متوكل عباسى زمام امور را به دست گرفت، افول خورشيد معتزله آغاز گرديد واهل حديث از گوشه وكنار وارد صحنه شده وكم كم دوران انزوا و محدوديت معتزله ومصادره اموال برخى از آنان كه مصدر حكومت بودند، آغاز گرديد واحمد بن حنبل(م241) در ميان اهل حديث به عنوان پيشواى عقيدتى، برگزيده شد.

چرخ زمان به سود اهل حديث مى چرخيد، در اين موقع ابوالحسن اشعرى(ت260ـم324) كه چهل سال در خانه رئيس معتزله، ابو على جبائى(م303) بزرگ شده بود، به حسب ظاهر حق نمك را اداء نكرد ودر مسجد جامع بصره، بازگشت خود را از مكتب اعتزال وگرايش خود را به مكتب احمد بن حنبل، رسما اعلام نمود. تاريخ اين اعلان، هر چند دقيقا در دست نيست، ولى از روى قرائن، بايد گفت، در اوائل قرن چهارم هجرى رخ داده كه هنوز استاد ونا پدرى وى«ابو على جبائى» در قيد حيات بوده است، او هر چند در آغاز كار، خود را مدافع مكتب اهل حديث معرفى كرد، ولى به مرور زمان، خود داراى مكتب كلامى