در اينجا قاضى عبدالجبار معتزلى سخن استوارى در ردّ كسب اشعرى دارد كه به ترجمه خلاصه آن مى پردازيم.

وى مى گويد: فساد يك نظريه از دو راه روشن مى گردد:

1ـ برهان، بر فساد آن نظريه گواهى دهد.

2ـ خود نظريه تصور صحيحى نداشته باشد.

هر گاه نظريه اى پس از تلاشها وتفسيرها، باز مفهوم روشنى پيدا نكند، اين گواه بر بى پايگى آن است. اگر واقعا«كسب» مفهوم صحيحى داشت، بالاخره مخالفان اشاعره، مانند زيديه ومعتزله وخوارج واماميه، آن را تصور مى كردند، زيرا آنان از صميم دل باعلاقه شديد، خواهان فهم اين نظريه هستند، مع ذلك تا كنون مخالفان اشاعره نتوانستند براى آن مفهوم صحيحى به دست آورند، با اين كه بحثهاى فراوانى درباره آن انجام داده اند. گذشته از اين، اگر كسب، نظريه معقولى بود، بايد همه ملل جهان آن را درك كنند ودر فرهنگ هاى ديگران، براى آن اسم ورسمى باشد، در حالى كه چنين چيزى در كار نيست[1].

محققانى از اشاعره ونظريه كسب

گروهى از محققان اشاعره به خاطر نا مفهوم بودن كسب، وتضاد آن با فلسفه تكليف، بر آن شدند كه در سرچشمه مسأله كه توحيد در خالقيت است، تجديد نظر كنند وبا تسليم آن اصل، به تفسير صحيح آن بپردازند. اين گروه هر چند در برابر ديگر اشاعره، انگشت شمارند; اما از نظر شخصيت علمى در درجه بسيار بالايى قرار گرفته اند كه به نقل برخى از كلمات آنان مى پردازيم.