اِبْنِ هانی، ابوعبداللـه محمدبن علی بن هانی لخمی سبّی (د ذیقعدۀ 733/ ژوئیۀ 1333)، شاعر، ادیب و نحوی معاصر نصریان غرناطه. اصل او از اشبیلیه است (ابن خطیب، 3/143؛ سیوطی، 1/192)، اما وی در سبته پرورش یافت و زادگاه او نیز ظاهراً همین شهر بوده است. ابن هانی در سبته نزد مشاهیر علم و ادب به تحصیل پرداخت. قرائات و نحو را از ابواسحاق غافقی، ابوعبداللـه بن حریث و ابوبکر بن عبیده فرا گرفت (ابن خطیب، 3/144؛ ابن جزری، 2/211-212؛ سیوطی، همانجا؛ پالنثیا، 302) و چون شهرت یافت، به کار تدریس و تألیف مشغول شد. از شاگردان او، ابوالقاسم محمدبن احمد معروف به شریف حسنی و محمدبن قاسم بن احمد انصاری را می‌توان نام برد (نک‌ : ابن خطیب، 3/199؛ کنون، 1/22). منابع کهن مقام علمی او را بسیار ستوده‌اند (نک‌ : ابن خطیب، 3/145-148). ابن خطیب (3/143) شعر او را متوسط ارزیابی کرده و حدود60 بیت از اشعار او را آورده است (3/145-148؛ نیز نک‌ : مقری، 6/246-248).
ابن هانی در جنگی که محمدبن اسماعیل ششمین پادشاه بنی نصر (حک‌ 725-733ق/1325-1333م) برای باز پس گیری جبل الطارق (یا جبل الفتح) آغاز کرده بود، داوطلبانه شرکت جست و بر اثر اصابت سنگ منجنیق کشته شد (ابن خطیب، 3/152؛ ابن حجر، 4/91؛ قس: عنان، 122-124). ابن جزری (2/212) این واقعه را در 734ق دانسته است. ابوبکر بن شیرین و ابوالقاسم حسنی او را رثا گفته‌اند (مقری، 6/251-253).
ابن هانی آثاری نیز داشته که چیزی از آنها بر جای نمانده است، بدین قرار: 1. ارجوزه فی الفرائض (ابن حجر، همانجا)؛ 2. انتشاد الضوّال و ارشاد السوّال فی لحن العامه؛ 3. بغیه المستطرف و غنیه المتطرف، که مجموعۀ مدونی بوده است از نوشته‌های ابومطرف ابن عمیره (ابن خطیب، 1/184، 3/145)؛ 4. شرح التسهیل؛ 5. الغره الطالعه فی شعراء المائه السابعه؛ 6. قوت المقیم (ابن خطیب، ابن حجر، همانجاها؛ ابن سوده، 316). ابن خطیب (3/148-152) قطعه‌ای مسجع از نثر او را که خطاب به شاگردش ابوالقاسم حسنی نوشته، آورده است.
مآخذ: ابن جزری، محمدبن محمد، غایه النهایه فی طبقات القراء، به کوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1352ق/1933م؛ ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، الدر الکامنه، حیدرآباد دکن، 1350ق؛ ابن خطیب، محمدبن عبداللـه، الاحاطه فی اخبار غرناطه، به کوشش محمد عبداللـه عنان، قاهره، 1375ق/1955م؛ ابن سوده، عبدالسلام بن عبدالقادر، دلیل مؤرخ المغرب الاقصی، مراکش، 1366ق/1950م؛ پالنثیا، آنخل گنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمۀ حسین مؤنس، قاهره، 1955م؛ سیوطی، بغیه الوعاه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1384ق/1964م؛ عنان، محمد عبداللـه، نهایه الاندلس و تاریخ العرب المنتصرین، قاهره، 1386ق/1966م؛ کنون، عبداللـه، النبوغ المغربی، بیروت، 1395ق/1975م؛ مقری، احمد بن محمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1968م.
عنایت‌ اللـه فاتحی‌نژاد