responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
   ««اول    «قبلی
   جلد :
نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2357
ابو العز قلانسی
جلد: 5
     
شماره مقاله:2357

اَبوالْعِزَّ قَلانِسي، محمد بن حسين بن علي بن بُندار (435 ـ شوال 521ق/ 1044 ـ اكتبر 1127 م)، مقري نامدار واسط و مؤلف آثاري در قرائت. وي درعلوم مختلف چون قرائت و فقه دست داشت. ابوالعز قرائت را نزد ابوعلي غلام هرّاس و ابوالقاسم هذلي فراگرفت (ذهبي، معرف‌ـة، 1/384). وي همچنين ا زابوالحسن ابن مخلد، ابوالحسين ابن نقور، عبدالله بن محمد صريفيني، ابوجعفر ابن مسلمه و حسن بن احمد غند جاني جديث شنيد‌ (سلفي، 51 ـ 52؛ ابن نقطه، 1/51) و نزد ابواسحاق شيرازي نيز فقه آموخت (سبكي، 6/97).
ابوالعز كه احتمالاً قسمت عمدة عمرش را در واسط گذراند،‌ در 461 ق در سفر به بغداد به قرية اوانا رفت و قرائت عاصم را نزد ابوالفوارس محمد بن عباس اواني فرا گرفت. او يكي از مشايخ بزرگ در علوم قرآني بود و در آشنايي به علل، غوامض و طرق قرائت تسلط وافر داشت (سلفي، 51؛ ذهبي، همانجا)، چنانكه عمادالدين كاتب (4(1)/352) وي را در قرائت يگانة زمان خويش مي خواند وابن اثير با طرح وجود مجدِّدي در هر سده او را در اين علم مجدد قرن خود مي داند (12/223).
ابوالعز مدتها مصدراقراء در واسط بود وطالبان جهت فراگيري دانش از اقصي نقاط نزد او مي آمدند (ابن جوزي، 10/8؛ ابن جزري، غاي‌ـة، 2/128). در ميان شاگردان وي به نام بزرگان چون ابوالعلاء همداني، سبط خياط، ابوالكرم شهرزوري، ابوبكر عبدالله بن منصور باقلاني و علي بن عساكر بطايحي برمي خوريم (ذهبي، ابن جزري، همانجاها؛ ابن حجر، 5/145). معروف است كه ابوالعز در قبال آموزش قرائت، از طالبان اجرت طلب مي كرد و از اين رو برخي از وي دوري كرده، به درسش حاضر نمي شدند، چنانكه ابوجعفر ابن قاص كه براي يادگيري نزد او رفته بود، به همين سبب از شاگردي وي چشم پوشيد (نك‌ : ذهبي، سير، 19/498، به قنل از ابن نجار).
چنانكه كه گذشت ابوالعز در حديث نيز دست داشت و خميس حوزي تبحر وي را در نقل و فهم حديث ستوده (سلفي، 52) و ابن نقطه او را ثقه دانسته است (همانجا). در مورد مذهب ابوالعز، گرچه سبكي (6/97 ـ 98) او را در شمار شافعيان آورده، ولي عبدالوهاب انماطي به او نسبت رفض داده است (ابن جوزي، همانجا)، اما سمعاني با تمسك به ابياتي از خود وي كه در مدح و فضيلت شيخين و عثمان است،‌ اين نسبت را مردود شمرده است (نك‌ : عمادالدين، 4(1)/353). شايد بتوان گفت كه ابيات مزبور از روي تقيه گفته شده است (نك‌ : ذهبي، ميزان، 3/525).
آثار: 1. ارشاد المتبدي و تذكرة المنتهي،‌كتابي است مختصر در قرائات دهگانه كه ابن جزري اسانيد‌ آن را عالي دانسته است (همانجا). همو از اين اثر در سراسر كتاب النشر، سود برده و در مقدمه، طرق دسترسي خود به آن را نشان داده است (النشر، 1/86 ـ 87). جزري جايگاه اين تأليف مختصر را نزد عارقيان همچون التيسير ابوعمرو داني دانسته است (غاي‌ـة، همانجا). ابو محمد عبدالله واسطي (740 ق) در تأليفي با عنوان الكنز في القراءات العشر بين ارشاد ابوالعز و التيسير ابوعمرو داني جمع كرده است (نك‌ : ظاهريه، مجاميع، 1/164). نسخه هاي متعددي از ارشاد در كتابخانه هاي مختلف، از جمله در طلعت قاهره، موزة بريتانيا و ظاهريه نگهداري مي شوند (نك‌ : سيد، 228؛ ريو، شم‌ 86؛ ظاهريه، علوم قرآني، خيمي، 1/303؛ براي ديگر نسخ، نك‌ : الفهرس الشامل، 1/102 ـ 104). 2. الكفاي‌ـة الكبري، در قرائات عشر، كه نسخه هاي خطي آن در كتابخانه هاي ظاهريه (ظاهريه، همان، 1/445) و موزة توپكاپي استانبول (TS، شم‌ 1639) موجود است. اين اثر كه از نظر حجم از كتاب پيشين بزرگ تر است، در زمرة منابعي است كه ابن جزري علاوه بر النشر (1/87) در غاي‌ـة النهاي‌ـة نيز از آن سود جسته و درجاي جاي اين كتاب با اختصار «ف» از آن نقل مي كند (نك‌ : غاي‌ـة، 1/3، جم‌) ريو در 1894 م، نسخه اي بي نام را دركتابخانة گوتا به عنوان ارشاد معرفي كرده است (ريو، 49؛ قس: پرچ، شم‌ 549)، اما بروكلمان نسخة مزبور را نسخه اي از الكفاي‌ـة دانسته است (GAL, S, I/723)، با توجه به آغاز نسخة ياد شده و مقايسة آن با نسخة الكفاي‌ـة در كتابخانة ظاهريه، نظر بروكلمان پذيرفتني مي نمايد. در فهرست كتابخانة وين نيز (فلوگل، شم‌ 1627) نسخه اي با عنوان رسال‌ـة في القراءات الثلاث معرفي شده كه بر اساس اطلاعات داده شده، مي تواند نسخه اي از ارشاد باشد.
مآخذ: ابن اثير، مبارك بن محمد، جامع الاصول، به كوشش محمد حام فقي، 1404ق/ 1984 م؛ ابن جزري، محمد بن محمد، غاي‌ـة النهاي‌ـة، به كوشش گ. برگشترسر، قاهره، 1351ق/ 1932 م؛ همو، النشر في القراءات العشر، به كوششش علي محمد ضباع، قاهره، كتابخانة مصطفي محمد؛ ابن جوزي، عبدالرحمن بن علي، المنتظم، حيدرآباد دكن،‌ 1358 ق؛ ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، لسان الميزان، حيدرآباد دكن، 1329 ق؛ ابن نقطه، محمد بن عبدالغني، التقييد، حيدرآباد دكن، 1403ق/ 1983 م؛ ذهبي، محمد ابن احمد، سير اعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و ديگران، بيروت، 1405 ق؛ همو، معرف‌ـة القراء الكبار، به كوشش محمد سيد جادالحق، قاهره، 1387ق/ 1967 م؛ همو، ميزان الاعتدال، به كوشش علي محمد بجاوي، قاهره، 1382ق/ 1963 م؛ سبكي، عبدالوهاب بن علي، طبقات الشافعي‌ـة الكبري، قاهره، مطبعة عيسي البابي؛ سلفي، احمد ابن محمد، سؤالات الحافظ السلفي لخميس الحوزي، به كوشش مطاع طرابيشي، دمشق، 1396ق/ 1976 م؛ سيد، فؤاد، «نوادر المخطوطات في مكتب‌ـة طلعت»، مجل‌ـة معهد المخطوطات العربي‌ـة، ج 3 (1)، قاهره، 1376ق/ 1957 م؛ ظاهريه، خطي؛ عمادالدين كاتب، محمد، خريدة القصر، به كوشش محمد بهج‌ـة اثري، بغداد، 1973 م؛ الفهرس الشامل للتراث العربي الاسلامي المخلوط، علوم قرآني، عمّان، 1987 م؛ نيز:
Flugel, G., Die arabischen, persischen, turkischen Handschriften… zu Wien, Wien, 1863-1867; GAL, S; Pertsch; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894; TS.
فرامرز حاج منوچهري
 

نام کتاب : دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی    جلد : 5  صفحه : 2357
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
   ««اول    «قبلی
   جلد :
فرمت PDF شناسنامه فهرست