جلسۀ بِیست و چهارم:

نقد و بررسِی کلام شِیخ‌الشرِیعه اصفهانِی در معناِی قاعدۀ لا ضرر و لا ضرار (4)

بسم الله الرّحمٰن الرّحِیم

بحث در کلام مرحوم شِیخ‌الشرِیعه در استفادۀ نهِی تحرِیمِی از جملۀ «لا ضرر و لا ضرار» بود.[1] البته ما بعداً در مقام توجِیه و تقرِیب تفاسِیر متفاوته از اِین کلام عرض خواهِیم کرد که ولو اِینکه اِین جمله دلالت بر نهِی تحرِیمِی هم بکند، در عِین‌حال کلام مرحوم شِیخ‌الشرِیعه وافِی به دلالت اِین جمله بر معناِی مراد و بر مصادِیق مورد نظر نِیست، بلکه بالاتر است.

اشکال مطرح شده بر شِیخ‌الشرِیعه در فقرۀ «لا ضرر»

اشکالِی که بر کلام شِیخ‌الشرِیعه وارد شده اِین است:

مرحوم شِیخ‌الشرِیعه در جملۀ اول مِی‌فرماِید: «ضرر در ”لا ضرر“ اسم‌مصدر است و در اسم‌مصدر، انتساب به فاعل معنا ندارد، بلکه خود نفس آن طبِیعت خارجِی و طبِیعت حقِیقِیۀ ضرر بدون انتساب به جهت فاعلِی مطرح است، همان‌طورکه در همۀ اسم‌مصدرها مسئله همِین است.»

من‌باب‌مثال وقتِی که من مِی‌گوِیم: «شما خوب صحبت کردِی، قول شما خوب بود!» اِین مصدر، انتساب به فاعل دارد؛ ولِی وقتِی که روِی خود آن جهت خارجِی مقال نظر مِی‌کنم و مِی‌گوِیم: «هذا المقال ِیکون حسنًا مستحسنًا؛ اِین گفتار و اِین کلام و اِین مفاد، گفتار و کلام و مفاد خوبِی است»، خود آن معناِی مصدرِی مورد لحاظ است، و وقتِی که خودش مورد لحاظ شد، بنابراِین «لا ضرر» معناِی خارجِی را نفِی

[1]. قاعدة لاضرر، شِیخ‌الشرِیعة، ص 24 ـ 28.