درس هجدهم:

معناِی لفظِی ضرر و ضرار (2)

بسم الله الرّحمٰن الرّحِیم

ساِیر معانِی باب مفاعله

بحث راجع به مفاد ضرر و ضرار بود. عرض شد که در کتب لغت مثل لسان العرب و غِیره، ضرّ و أضرّ و ضارّ را به ِیک معنا گرفته‌اند. البته متناسب با قاعدۀ لا ضرر و لا ضرار، بعضِی از لغوِیِین ضرّ را به معناِی ضرر به ِیک فرد و تعدِی از واحد، و ضارّ و ضرار را به معناِی ضرر طرفِینِی تلقِی کرده‌اند.[1] البتّه گفته‌اند که باب مفاعله مانند باب تفاعل براِی مشارکت مِی‌آِید، ولکن در باب تفاعل جنبۀ فاعلِی طرفِین مطرح است، مانند تضارب زِیدٌ و عمرٌ، ولِی در باب مفاعله جنبۀ فاعلِی و مفعولِی مطرح است، مانند ضارب زِیدٌ عمرًا.[2]

بعضِی‌ها مسئلۀ مشارکت را منفِی دانسته‌اند و آن را مربوط به بعضِی از موارد استعمال باب مفاعله دانسته‌اند؛[3] ولِی همان‌طورِی‌که عرض کردِیم، اِین باب در بسِیارِی از موارد، مانند سافَرَ, باعَدَ, خالَفَ، عاقَبَ, عاقَبتُ اللُّصّ و امثال‌ذلک دلالت بر مفاعله و مشارکت طرفِین نمِی‌کند. از اِین نقطه‌نظر در اِینجا مفاعله نمِی‌تواند به معناِی مشارکت در ضرار لحاظ شده باشد.

[1]. رجوع شود به النهاِیة فِی غرِیب الحدِیث و الأثر، ج 3، ص 81؛ المحِیط فِی اللغة، ج 7، ص 429؛ لسان العرب، ج 4، ص 482؛ مجمع البحرِین، ج 3، ص 373؛ تاج العروس، ج 7، ص 122.

[2]. الکافِیة و الشافِیة، ابن‌حاجب، ص 63؛ شرح شافِیة ابن‌حاجب، استرآبادِی، ج 1، ص 100.

[3]. شرح التسهِیل، ناظر الجِیش، ج 8، ص 3754 ـ 3758.