همديگر و اجتماع و تعهد مردم نسبت به مسايل دينى بزرگترين سبب آمادگى و شايستگى جامعه به منظور سعادت دنيا و آخرت مى‌باشد.

(45554- 45548)

و علموا ... بين خلقه،

در اين قسمت آنان را به علّت اين كه از حالتهاى اسلامى و كارهاى دينى برگشته و به معاصى و فسادهاى جاهلانه رو آورده بودند مورد توبيخ و سرزنش قرار داده، يعنى شما مردم پس از آن كه از مهاجران بوديد برگشتيد و أعراب شديد و انتخاب كلمه اعراب يعنى باديه نشينان به اين دليل است كه اينان معمولا نسبت به مهاجران و شهر نشينان از نظر فرهنگى در رتبه پايينتر مى‌باشند، زيرا از همنشينى با پيامبر و شنيدن مواعظ و پندهاى وى محرومند و توفيق يادگيرى آداب اسلامى و فراگيرى فرهنگ و اخلاق اجتماعى از جامعه متمدن را ندارند، لذا از فضايل انسانى دور و غالبا مردمى سنگدل و بى‌رحم مى‌باشند، چنان كه خداوند متعال در قرآن مى‌فرمايد: «الْأَعْرابُ أَشَدُّ كُفْراً وَ نِفاقاً [1]»، به اين علت حضرت ياران خود را سرزنش فرموده است كه چنين حالتى پيدا كرده‌اند اما چنين نيست كه همه اعراب اين خصوصيت را داشته باشند بلكه بعضى از آنان مردمى وارسته مى‌باشند چنان كه در آيه ديگر مى‌فرمايد: «وَ مِنَ الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ [2]»

(45571- 45555)

و بعد الموالات احزابا،

مراد گروههايى است كه به جنگ با پيامبران و جانشينان ايشان بر مى‌خيزند، مردم زمان آن حضرت نيز چنين بودند و گروههاى ناكثين، مارقين، قاسطين و منافقان در جبهه‌هاى گوناگون با وى مى‌جنگيدند، اين فرقه‌ها فقط در ظاهر مسلمان بودند و در ميانشان از اسلام جز نامى و از ايمان غير از شعارهاى تو خالى وجود نداشت، تظاهر به دين داشتند

[2] سوره توبه (9) قسمتى از آيه (98)، يعنى: برخى از عربهاى باديه نشين ايمان واقعى به خدا و قيامت مى‌آورند ...