(45176- 45088)

و تدبّروا احوال الماضين من المؤمنين ... اليه بهم،

در اين عبارت بر خلاف قبل كه سرگذشت مطلق امتهاى گذشته را مورد پند و اندرز ياران خود قرار داده بود، جامعه‌هاى خاصى را مورد عبرت قرار مى‌دهد و مى‌فرمايد از احوال مؤمنان زمانهاى گذشته كه همزمان با پيامبران پيشين بودند پند بگيرند، زيرا آنها پيوسته در رنج و شكنجه و آزمايش و امتحان به سر مى‌بردند و با تحمل سختيها مى‌كوشيدند دين خود را حفظ كنند و نفوس خود را از آلودگيهاى فساد روزگار به دور دارند فرعونها و طاغوتهاى زمان آنان را بردگان خود مى‌خواندند و با شكنجه‌هاى طاقت فرسا آنها را معذّب مى‌كردند، مثل يوسف كه در آغاز زندگى آن چنان گرفتار بلا شد و نيز موسى و هارون و مؤمنان بنى اسرائيل در شدايد و سختيها دچار بودند كه حضرت مى‌فرمايد: فراعنه آنان را عذاب مى‌كردند و زندگى را بر ايشان تلخ كرده بودند و به اين طريق دورانها را گذراندند تا موقعى كه با سلامت روح از بوته امتحان بيرون آمدند. و با نشان دادن صبر براى نگهدارى دين، لياقت و استعداد افاضه رحمت الهى را پيدا كردند از اين رو خداوند رحمت خود را شامل حال آنان فرمود و ايشان را از تنگناهاى بلا به فراخناهاى نجات رهايى بخشيد و از دره‌هاى هولناك ذلت به بلنداى عزت اوجشان داد و بيم و هراس آنان را به حالت امن و آسايش مبدل كرد، كه خداوند در قرآن اين امر را به آنها خاطر نشان مى‌فرمايد: «وَ إِذْ نَجَّيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ، يُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ فِي ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ ... [1] بقره» و نيز پيش از اين دورانها، آنچه كه براى پيروان حضرت نوح و ابراهيم و ديگران جريان داشت.