برق آن باشد، پيوسته فقر و نيازمندى را پيش روى خود ملاحظه مى‌كند و اين باعث مى‌شود كه همواره براى به دست آوردن آن، در رنج و زحمت به سر ببرد.

احتمال سوّم آن كه، منظور از كلمه عناء كه امام بيان فرموده، رنجى باشد كه خود حضرت در بيشتر اوقات تحمل مى‌كرد تا مردم را به سوى خدا و امور آخرت و معنويت بكشاند و البته اين كار رنج و مشقت طولانى داشت، زيرا آنان به حرف وى گوش نمى‌دادند و از وحدت كلمه پشتيبانى نمى‌كردند. و مراد از كلمه رجاء اميدوارى به اصلاح آنهاست كه آن را دور و بعيد شمرده است.

(41990- 41975)

ايها الناس ألقوا هذه الازمّه،

امام (ع) پس از بيان وضع اسفبار آينده جامعه خود، اكون به راهنمايى آنها پرداخته و مى‌فرمايد: اى مردم، اين بندها كه باعث سنگينى بار شما شده است از دستهاى خود باز كرده و بر زمين افكنيد.

لغت ازمّه كه جمع زمام و به معناى بند و افسار مى‌باشد، استعاره از انديشه‌هاى فاسدى بود كه پيروى مى‌كردند و خواهشهاى نفسانى كه آنها را به گناه و معصيت مى‌كشاند، در واقع حضرت آن مردم را به شترانى تشبيه فرموده است كه با افسارهايى به اين طرف و آن طرف كشيده مى‌شوند. و فعل ألقوا استعاره از عمل نكردن به افكار باطل و دورى كردن از آنهاست و مراد به كلمه ظهور، نفسهاى آنان و به اثقال، سنگينى بار گناه مى‌باشد چنان كه در قرآن نيز به اين تشبيه تعبير شده است: «وَ هُمْ يَحْمِلُونَ أَوْزارَهُمْ عَلى‌ ظُهُورِهِمْ» [1]، و جاى ديگر مى‌فرمايد «وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ‌ [2]» و در حقيقت خصلتهاى ناپسندى كه بر اثر گناه در نفوس اين گونه انسانها جايگزين شده پشت او را سنگين كرده و، وى را از بالا رفتن به سوى مقام قدس و جايگاه ابرار و

[2] سوره عنكبوت (29) قسمتى از آيه (12) يعنى: و آنها علاوه بر بار سنگين خود گناه هر كس را كه گمراه كرده‌اند به دوش مى‌گيرند.