خرما بسازد يا اندام مور ضعيف بپردازد و چنان نيست كه براى او بعضى آسان و برخى ديگر سخت باشد، چون اگر چنين باشد نقص در خدا لازم آيد و اين مطلبى است كه در كتابهاى حكمت و كلام بطلانش ثابت شده است، البته تفاوت و اختلاف و نقصى كه وجود دارد از ناحيه قابل و استعدادهاى مختلف آن مى‌باشد.

و اللطيف اين كلمه در اين مورد به معناى كوچكى جثّه است ولى به چند معناى ديگر نيز آمده است، دقت و ظرافت، شفّاف مانند هوا، ولى چنان كه بيان شد در اين جا منظور همان اوّلى مى‌باشد و به اين دليل آن را در مقابل جليل قرار داده است.

(40696- 40688)

و كذلك السماء، و الماء،

حضرت در اين عبارت آسمان، هوا بادها و آب را به آفريده‌هايى از قبيل مورچه و درخت خرما و اعضاى آنها و بقيّه امور فوق الذكر، تشبيه كرده و وجه مشابهت هم عبارت است از نيازمندى در آفرينش و كيفيت تركيب و حالات مختلف، به صانعى حكيم و آفريننده‌اى مدبّر.

نخست آفريده‌هاى گوناگون و ويژگيهاى آنها را ذكر فرموده و به قدرت خداوند نسبت داده است زيرا اين خود روشنترين دليل بر كمال قدرت وى مى‌باشد، و سپس به ذكر آسمان و بقيّه مشبّهات پرداخته و آنها را، نه از آن رو كه با هم تضادّ و اختلاف دارند، بلكه به آن سبب كه هر يك داراى حكمت و منفعتى مى‌باشند و موادّ اوليه اجسام و مركبات را تشكيل مى‌دهند، واژه هوا، اعم از كلمه رياح مى‌باشد زيرا رياح يا بادها، اختصاص به مورد حركت دارد بر خلاف هوا كه شامل ساكن هم مى‌شود.

(40741- 40697)

فانظروا ... المختلفات،

در اين قسمت، امام (ع) آدمى را توجه مى‌دهد كه بطور مشروح به حالات برخى از آفريده‌ها و آنچه ويژه هر كدام از آنهاست بنگرد، در صفتها، شكلها، اندازه‌ها، روشنيها، رنگها و ساير خصوصيات و منافعى‌