بناحق گرفتن در موردى است كه حق هم مى‌تواند باشد، يعنى بين دو طرف قضيه تقابل عدم و ملكه باشد [1]. و اين معنى بطور حقيقى فقط در مورد عقلا صدق مى‌كند، نه در مورد مرگ كه مقابل وجود و عدم است مگر به عنوان مجاز و استعاره.

(54231- 54228) 12- در اين صفت مرگ را تشبيه به شمشير قاطع و برنده‌اى كرده است كه كمتر كند مى‌شود و واژه نبوه را براى آن استعاره و آن را به قلّت و كمى توصيف فرموده، يكى از لطايف ادبى كه شارح در اين جا متذكر مى‌شود اين است: در هر سه همتاى از اين نه مورد در سخن امام (ع) سجع متوازى‌ [2] رعايت شده است، كه از جمله زائر غير محبوب آغاز و به جمله قلّت عنكم نبوته پايان مى‌يابد.

(54236- 54232) 13- كلمه ظلّ را كه به معناى سايه محسوس است براى بيماريهاى مرگ آور كه نامحسوس مى‌باشد استعاره آورده و آن بيماريها را به ابرهاى تاريك كننده تشبيه فرموده است، زيرا هدف امام (ع) از اين سخنان ترساندن انسان از مرگ است و ابرهاى تيره كننده و تاريكى‌زا بهترين وسيله ايجاد رعب و ترس است كه آدمى خود را در شرف مرگ مى‌بيند، چنان كه قرآن نيز اشاره مى‌كند: «وَ إِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ‌ [3]» كه آغازى براى ترسيدن از مرگ است.

(54239- 54237) 14- مرگ را در حالى كه بر انسان فرود مى‌آيد به مردى تشبيه كرده كه با كمال قدرت و عصبانيت طرف را محكم مى‌گيرد و از پا در مى‌آورد و به اين دليل‌

[2] البته در اين فصل از اين خطبه كه رعايت سجع متوازى شده بيشتر از آن است كه شارح بيان كرده و با مراجعه به متن خطبه شريف معلوم مى‌شود. (مترجم)

[3] سوره لقمان (31) قسمتى از آيه (31) يعنى: و هر گاه كه امواج خروشان همانند توده‌هاى ابر آنان را فرا گيرد، خدا را مى‌خوانند.