كردن و زدودن تمام ماسواى دوست، از لوح دل، به وسيله ذكر، همچنان كه لكّه‌ها و زنگارهاى روى آينه را با صيقل مى‌زدايند، و آن را جلا مى‌دهند.

امام (ع) در الفاظ چهارگانه زير مجاز به كار برده و سبب را به جاى مسبب ذكر فرموده است:

1- سمع براى توجّه كامل قوّه شنوايى به آنچه از جانب خداوند مى‌آيد كه شنيدنى است، مانند اوامر و نواهى و بقيه دستورها.

2- وقره به جاى إعراض و توجه نكردن به آن دستورها.

3- لفظ: بصر در مورد ادراك حقايق و چيزهايى كه شايسته درك و فهميدن است.

4- كلمه عشوه را نيز به عنوان مجاز از درك نكردن و تعمق نداشتن در حقايق و واقعيّتها آورده است. مقصود از انقياد، تسليم دلها در برابر حق و سير و سلوك در آن راه است، پس از آن كه منحرف بوده و با آن عداوت و دشمنى داشته‌اند.

(52718- 52696)

و ما برح ... عقولهم،

اين فرمايش امام (ع) اشاره است به آن كه در هيچ زمانى از مدتهاى طولانى گذشته كه اكثريت مردم دوره فترت را مى‌گذراندند و انديشه‌هاى وحى و دستورهاى پيامبران الهى دستخوش فراموشى جامعه شده بود، عالم وجود از بندگان خاصّ خدا و اولياى او خالى نبوده است، آن بندگانى كه حقّ تعالى خود را به آنها شناسانده و بر افكار و انديشه‌هاى آنان تصويرهاى حق را نقش كرده و اسرار هدايت را بر ايشان مكشوف فرموده است.

حضرت از اين الهامها و مكاشفه‌ها، به سخن گفتن خداوند و راز گويى با آنها تعبير فرموده است.

(52727- 52719)

فاستصبحوا ... و الافئده،

يعنى از چراغ روشنگر بيدارى كسب نور كردند. مقصود از بيدارى دلها، زيركى و آمادگى آن براى كمالهايى است كه‌