(51909- 51907) امام (ع) در اين خطبه با اين تعبير كه سالك راه حق خرد خود را زنده كرده به اين مطلب اشاره فرموده‌اند كه عارف با رياضتهاى عارفانه و كوششهاى سالكانه خود براى بدست آوردن كمالات عقلى از قبيل دانشها و معارف و ويژگيهاى اخلاقى موفقيتهاى شايانى كسب مى‌كند، و با دارا بودن خصيصه زهد و انجام دادن عبادات خالصانه، عقل نظرى و عقل عملى خويش را كامل و احياء مى‌كند.

(51912- 51910)

امات نفسه:

اين جمله اشاره به آن است كه عارف با عبادتهاى عارفانه خود نفس امّاره به بديها را مغلوب كرده و آن چنان آن را در اختيار نفس مطمئنّه قرار داده است كه به هيچ نحو دست به كارى نمى‌زند مگر اين كه عقل وادار كننده و راهنماى او باشد، كه در اين صورت نفس امّاره از لحاظ شهوات و خواسته‌هاى حيوانى خود مرده است زيرا از ناتوانى و ضعف قادر به انجام هيچ عملى نيست.

(51915- 51913)

حتى دقّ جليله،

حضرت در اين عبارت، از بدن به جليل (بزرگ) تعبير فرموده است، زيرا آن آشكارترين و بزرگترين چيزى است كه ديده مى‌شود، و معناى عبارت چنين است: عارف و سالك تا به حدّى نفس امّاره را ميرانده كه كالبدش ضعيف و اندام او لاغر شده است.

(51918- 51916)

لطف غليظه،

در اين جمله دو احتمال داده شده است:

الف: مانند جمله قبل اشاره به لاغرى و نزارى اندام و جسم شخص سالك باشد.

ب: احتمال ديگر اين كه مراد، ناتوانى قواى نفسانى و درهم شكستن خواسته‌هاى شهوانى است كه در اثر زهد و عبادت براى چنين فردى پيدا مى‌شود، زيرا آزاد بودن نفس در خوردن و آشاميدن و انجام دادن خواسته‌هاى خود، تن را ستبر ولى عقل و حواسّ ادراكى را آشفته و ضعيف مى‌سازد، و از اين رو گفته‌اند: «شكمبارگى و پر خورى، تيز هوشى را نابود مى‌كند و مايه‌