وجودى عين ذاتش است و از جهت نسبت غير آن- فرع اين اصلشان است‌[1]؛ كه اگر (صفات) موجود باشد بايد برابر آن (ذات) باشد و اگر پيشى داشته باشد؛ تعطيل ذات لازم مى‌آيد[2] و اگر حادث باشد قيام حوادث به ذات او لازم مى‌آيد، با اين كه پديد آورنده وجودا؛ يعنى از جهت وجود مقدم و پيش است، لذا تعطيل لازم مى‌آيد و دستاويزى به اين كه آنها (صفات) نه عين (ذات) اويند و نه غير او- به واسطه جدايى نداشتن آنها (يعنى ذات و صفات)- وجود ندارد[3]، زيرا تعدد قدماى جدا از هم- نه مطلقا- محال است و تعدد واجب‌هايى كه ملازم و همراه باشند محال نيست‌[4].

فصل ششم در اين كه هيچ چيزى به واسطه غير خود از جهت مغايرت و مخالفت دانسته نمى‌شود

128/ 3 براى اين كه علم به مسبب (سبب‌ساز) اثر علم به سبب‌[5] و لازم آن است، بنابر اين از آن جهت كه لازم است با آن مباينت و جدايى ندارد، اين در وجود علمى- همان گونه كه در وجود عينى بيان شده است- و از نتايجش اين كه واحد از آن جهت كه واحد است به واسطه كثير و بالعكس شناخته نمى‌شود.

129/ 3 يا در ذوق كشف است، براى اين كه كشف، ظهور و آشكارى پنهان در قلب عالم است؛ از وجوه گذشته آن‌[6]، لذا جز به واسطه نفس خود- پس از رفع حجاب بين آن (مستور) و بين عالم- نخواهد دانست‌[7] چنان كه از معلومات ما- به واسطه اشتغال و سرگرمى‌

[1] - يعنى دليل بر عينيت صفات امورى چند است: يكى همين اصل؛ يعنى بطلان اين مطلب كه بسيط هم فاعل است و هم قابل، دوم اين كه كه اگر موجود باشد ...

[2] - يعنى تعطيل ذات الهى، البته اگر صفات زائد بر آن باشد و ذات در مرتبه خود خالى از آنها( صفات) باشد، و يا تعطيل صفات؛ اگر ذات در مرتبه خود آنها را دارا، و يا به واسطه نياز نداشتن بدانها، از صفات نيابت داشته باشد.

[3] - اشاره به دفع آن چيزى است كه اشعريان در رد استدلال لزوم قدما مى‌آورند كه نه تغاير دارد و نه تعدد.

[4] - شارح بطلان وجهى كه بدان دستاويز شده- و به واسطه آشكار بودن بطلانش- متعرض بيان آن نشده.

[5] - زيرا علم به سبب اثر علم به مسبب است.

[6] - يعنى در فصل دوم.

[7] - يعنى وجوه پنج گانه قلب كه رو به حضرات پنج گانه دارد.