احكام مظهريتت مطابق احكام حقيقتت كه جامع احديت اعتدالى است- و الهى بعضى از مراتب آن است- باشد و تو در آن صورت به واسطه فناى حريّت انانيّتت به كلى بنده تام ازلى ابدى شده‌اى، چون هر كس از تعيّن انانيّتش به كلى فنا شود؛ از او حقيقت احديت جمعى مطلقى كه آن را نه آغاز است و نه انجام باقى مى‌ماند.

330/ 5 بدان وقتى‌[1] امرى از امور در دو زمان كه بر يك نظم و ترتيب باشد بر تو غلبه داشت، يعنى آنها را دوست داشتى و عشق مى‌ورزيدى، خواه آن امر از خودت باشد و يا از خارج در منبع علمت حصول پيدا كرده باشد- نه در حقيقت- چون هر امرى كه براى هر كس در حقيقت حاصل مى‌شود به واسطه شرط و يا شرطهايى از نفسش مى‌باشد؛ خواه اين امر طبيعى باشد؛ مانند بدست آوردن لذّات جسمانى در طلب منافع و يا پرهيز كردن از اسباب (جمع سبب) رنجهاى بدنى براى دفع زيان، و يا آنكه روحانى باشد؛ مانند كوشش در تحصيل علوم سودمند- تا چه رسد به زيانمند- و كسب اخلاق نيكو به واسطه دورى كردن از جهل و اخلاق زشت، و يا اينكه نفسانى باشد، مانند دل بستگى به جاه و مقام و رياسات شرعى به واسطه دفع آنچه كه مخالف اهداف آن رياسات است.

331/ 5 براى اين‌كه نفس خمير مايه آمال و آرزوها و شوق ورزيدنها است، و سخن جامع در اين‌باره همان چيزى بود كه از شرح حديث حضرت شيخ قدس سره در آغاز كتاب از اقسام طهارت و پاكى نقل كرديم كه در هر يك از اعضاى ظاهرى و قواى باطنى- مانند خيال و ذهن و عقل و قلب و نفس و روح و حقيقت انسانى و دورى از نجاسات مخصوص به هر مرتبه- اعتبار مى‌شود، بدان جا مراجعه كن. پس در مقام اجتماع و جمع آمدن اين طهارت و پاكى‌ها انسانيت حقيقى مطلوب حاصل مى‌آيد. و ما از آن جهت گفتيم دو زمان بر يك نظم و ترتيب ثابت است كه اشاره به رسوخ تقيد و تعشّق بدان دارد، چون اگر حاصل بدون تقيّد نفس بدان باشد و در حصولش هيچ تعمّلى بكار نرفته باشد پسنديده است و اشكالى در آن نمى‌باشد، بلكه وارد در آن حال تمامش خير است و كم و زياد آن مشتمل بر حكمت بالغه و تمام است.

[1] - اين جمله عطف به پنج سطر بالا است، يعنى: براى اينكه انسان حقيقى باشى ... بدان وقتى ... و اين معطوف خود مبتدايى است كه خبرش: تو مغلوب عالمى و محكوم آن. يعنى بيست و چهار بيت بعد از اين. م