سرايت جمع احدى او را يارى مى‌كنند و اين با علمش به محال بودن اثرگذارى چيزى در غير خودش تحقق يافته؛ خود و نفسش را ملاحظه مى‌كند[1]، و چون اثرى مانند دردى در حقيقتى از حقايق نسخه وجود و قوا و اعضايش ظاهر شد؛ آن را به اصلش نسبت مى‌دهد، چون منبع و اصل آن را مى‌داند، اين از حيث اثرپذيريش است؛ و حكم اثرگذاريش در چيز ديگر نيز همين گونه است؛ يعنى به محل نقش و مرتبه آن از نسخه وجودش نظر مى‌افكند و آن را به واسطه توجه احدى از حيث رقيقه‌اى كه مرتبط بين آن دو است- به گونه‌اى خاص- به سبب جمعيتى كه ربوبيّت اين شئى مراد را به واسطه اثرگذارى مستدعى است قصد مى‌كند، در اين حال به موجب حكمى كه بدان توجه از جانب اثرگذار- به حسب مرتبه‌اش- رنگ گرفته است منفعل و اثرپذير مى‌گردد.

296/ 5 اينجا قواعدى چند است كه تعلق به تحقيق اين مقام دارد.

297/ 5 نخست آن چيزى است كه حضرت شيخ قدس سره در نفحات بيان داشته و گفته: اسباب (جمع سبب) اثرگذارى و شرطهاى تسخير از هر اثرگذار و تسخير كننده‌اى بستگى به احكام سرّ جمع دارد و سرّ جمع در اين مقام عبارت است از حكم قدر مشترك بين شمار اشياء تسخير شده- هرچه كه هست- بنابراين بين مجموع ستارگان قدر مشتركى است كه عبارت است از صورت اسمى كه خداوند سبحان از حيث آن اسم توجه به ايجاد ستارگان دارد؛ پس حكم اين اسم در تمام ستارگان اثر دارد، و براى هر آسمانى اسمى است كه حكمش اين است و بيانش گذشت، و براى هر گروه از فرشتگان رئيسى است كه كار اين گروه از نوعش به او بازگشت دارد؛ و رئيس خود بازگشتگاهش به اسم است و او (رئيس) به حكم آن (اسم) ظاهر است و تابع آن، و گروه جن در رياست و حكم اسمى- و همين‌طور ديگر موجودات- اين‌گونه است، پس هر دسته از حيوانات مثلا استناد به اصلى دارند كه اشخاص اين صنف از نوعش در آن اشتراك دارند و اين حيوان مخصوص در امثال خودش به واسطه آنچه كه در او از حكم اصلى كه بدان استناد دارد و همان سبب وجودش است اثر مى‌گذارد،

[1] - اين خبر جمله: پس چون اصل آن چيزها ... دانسته شد؛ خودش را ... م