جامع تمام قوا است و مضاف به باطن- اضافه دادن وجود به رحمان- و اسم «الله» داراى مرتبه جامع است بين مراتب غيبى و وجودات عينى، پايان سخن حضرت شيخ قدس سره.

سئوال شانزدهم چگونه فرق بين حقايق اثرگذار و اثرپذير انسانى- از حيث اثر- دانسته مى‌شود؟

294/ 5 جوابش اين‌كه: پس از آگاهى بر آنچه درباره راز اثر- از قواعدى كه گفته آمد- حاصل آمد؛ در جايى از نفحات به اين عبارت گويد: هيچ چيزى در آنچه كه با او مغايرت دارد، يعنى از آن حيث كه از او امتياز پيدا مى‌كند اثر نمى‌گذارد؛ تا چه رسد كه ضدش باشد، بلكه آن دو از آن حيث كه مغاير يكديگر نيستند و بلكه ذاتا متحداند (در همديگر اثر مى‌گذارند) اگرچه از جهت وصف با هم اختلاف داشته باشند ...، تا آخر آنچه كه در جواب سيزدهم گفته آمد، گوييم: شرط معرفتى كه اشاره شد اين است كه انسان از جانب خودش نسبت هر حقيقتى را به او بداند، يعنى از علويات اثربخش- مانند اصول اولين و مراتب آنها- خواه روحانى باشد- مانند قلم و لوح و غير اين دو از نفوس فلكى- و يا جسمانى باشد- مانند ستارگان و افلاك- و از اصول سفلى (اثربخش) مانند عناصر چهارگانه‌اى كه از آنها نشأه و قواى كلى و اعضاى رئيسه و قواعد و پايه‌هاى نشأه‌اش ظاهر گرديده است؛ از پوست و گوشت و رگ و پى و استخوان و عضله و غضروف و پى و مفصل، چه آنها كه پيوسته حركت دارند و چه آنهايى كه ساكن‌اند و يا گاهى توصيف به حركت مى‌شوند و گاهى توصيف به سكون.

295/ 5 پس چون اصل آن چيزها كه بيان شد دانسته شد، و نيز (دانسته شد) اين عضو و يا قوه اثرپذير فرع و مظهر امرى است كه آن اصل است، يعنى از حيث نسبت و واسطه بودنش براى اينكه مزاج و يا روح او تعيّن يابد، بلكه از حيث اينكه فقط در عالم در انسان ظاهر شود و اگرچه از آن حيث باشد كه انسان علت غايى است و هر علت غايى در اثرگذارى فاعل اثر مى‌گذارد، و يا اينكه حقيقتش كه حقيقت الحقايق است و مرتبه‌اش كه مرتبه احديت جمع و يا «عما» است تمام اصولش و آنچه اين اصول از اسماء و حقايق و قوا كه دربردارند به واسطه‌