اشاره به اين امر است كه بنده كامل از سنخ مرتبه است و بر خلق مولاى خودش، و چون در مقام بيان اوّل بودن مراتب (معنى اين ذوق كه بنده از سنخ مرتبه و بر خلق مولاى خودش است) روشن و بيان شد، ما آن را به تأخير انداختيم.

292/ 5 حال گويم: مضاهات و همانندى بين نسخه الهى و انسانى و آنچه از حال انسان كامل در اول بودن مراتب بيان داشتيم با نقل سخن حضرت شيخ قدس سره كه در نفحات بيان داشته روشن مى‌شود، گويد: بدان كه هيچ امرى از تنزيه و تعظيم (بزرگداشت) و ايجاد و تصريف و علم و اراده و قدرت و حيات و كلام و حتى وجود مطلق به او نسبت داده نمى‌شود مگر از حيث حقيقت انسانى كمالى ذاتى كه الوهت از بعضى مراتب آن است، و موجودات مظاهر كيفيات و احكام آن- به ترتيبى كه در تفاوت درجات اجناس آن كيفيات و انواع و اشخاص آنها اشاره شده- مى‌باشند، بنابراين تفاوت به مقدار تفاوت احاطه شئون گوناگون مى‌باشد و احاطه به حسب مراتب و فراگيرى احكام آنها است، و بدين؛ فرشتگان بعضى از بعض ديگر امتياز مى‌يابند، و علم؛ بعضى از آنها را در امور مقام خاصى محدود و منحصر مى‌دارد، چنانكه خداوند فرموده: وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ‌، يعنى: هيچ يك از ما نيست جز آنكه داراى مقام و مرتبه مخصوص (به خودش) است (164- صافات) و: لا عِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا، يعنى ما را هيچ علمى جز آنكه تو بما آموختى نيست (32- بقره) و كار در قلم و لوح و عرش و كرسى و آسمانها و ساكنان آنها و شيطان و جنّ و عناصر (چهارگانه) و مولدات (سه‌گانه) و مردمان حيوانى و مردم حقيقى- از برخى وجوه- و مردم حقيقى- از تمام وجوه- اين‌گونه است.

293/ 5 بنابراين مردم حيوانى صور احكام اين حقيقت انسانى الهى- از حيث ظاهر آن- بوده و فرشتگان با اختلاف مراتب و طبقاتشان صور احكام شئون آن (حقيقت انسانى الهى) و قواى باطنى آن هستند، پس نسبت فرشتگان عالين و حاملان عرش نسبت اعضاى رئيسه است از حيث قوايى كه در هر عضوى به امانت گذارده شده است، و ستارگان نسبت ديگر اعضا و فرشتگان عرشى و پائين‌تر از آنها نسبت به بقيه قوا هستند، و خواص قوا و شئون از حيث اطلاق و نسبتشان به حق و به مطلق صورت وجود مطلق و به مطلق روح كلى؛ قوه‌اى است كه‌