273/ 5 و چون به اين تحقق يافتى بزرگترين چيزى را كه عارفان زمزمه مى‌كنند (و عوام نمى‌فهمند) و صاحبان رمز از آشكار كردنش خوددارى مى‌كنند خواهى دانست، و تحقيق آن وقتى آشكار و روشن مى‌شود كه بفهمى حضرت شيخ قدس سره در نفحات چه گفته، گويد:

نبأ عظيم و يا صراط مستقيمى كه مسافران بالله از كاملان بر آن گذر مى‌كنند پس از گذشتن از «من- از» و «الى- تا» و بعد از شهود وحدت او در پائين و بالا؛ تمام آن‌چه را كه گفته شد- با اثبات غيريّت كه منتهى به برطرف شدن شئى و يا برترى دادن نور بر سايه مى‌شود- مشاهده مى‌كنند، پس جز گردش ابديت بر نقطه ازليّت نيست كه بين اين دو؛ شئى و شئون آن تعيّن مى‌پذيرد، يعنى هرگاه ظهور تعيّن آن در هر يك از آنها به حسب آن شأن لحاظ شود گفته مى‌شود: اين همان است، در حالى كه ظهور تعدد و اختلاف از جانب شئى بين شئون شئى و شئى است، و اگر بازگشت آنها (شئون) را به آن (شئى) و اجتماعشان را از حيث توحّد و يگانگيشان و يا عدم مغايرت بعضى از آنها را با بعضى ديگر نزد آن لحاظ كنيم گفته مى‌شود؛ آن همين است، و شأن شئى از جهت علم و وجود و كشف و شهود خالى از دو امر مذكور نيست و از حيث جمع و تفصيل جداى از تلبس و آميزش به هر دو حكم نمى‌باشد، بنابراين امر منحصر در بزرگداشت و تحقير و ترك و برگزيدن و شناخت و ناشناخت نمى‌باشد، كل آنجا است و آن جا كلى نيست، پس آنجا جز از حيث آنكه آنجا است نمى‌باشد، براى اينكه وقتى بر امرى استيلا و غلبه يافت در حال غلبه حكم و استيلايش سلطنت و غلبه‌اش آشكار مى‌شود، چون آن اوان و هنگامش است، و چه بسا انسانى كه قصد تلبّس و آميزش به حالتى كونى را- به واسطه حكمتى موطنى- دارد؛ ولى غالب بر او جز ظهور را به آنچه كه در او و نزد او است ندارد، يعنى برعكس آنچه كه برخى از عرفا اشاره دارند كه:

274/ 5 آرى! هركس از نوشندگان آبشخور خود را مى‌داند، هم‌چنان كه دسته ديگر به واسطه استهلاك در مرتبه احديت جمع و شهود تحقق يافته‌اند و هر حال و وصف به آنان نسبت داده مى‌شود و معنايى هستند كه احاطه به تمام حروف دارند، اينان كاين و باين و كامن و بارز و راحل و قاطن و ثابت و منتفى‌اند كه نه اسمى و نه رسمى و نه فهمى آنان را فرا نمى‌گيرد و هيچ‌