886/ 4 نخست اين‌كه اصل زمان اسم «دهر» است و آن مانند ديگر نسبت‌هاى اسمائى نسبتى معقول است و از اصول اسماء و روح آنها- يعنى كليات آنها- مى‌باشد.

887/ 4 دوم اين‌كه احكام آن (دهر) در هر عالمى به حسب تقديرات فرض شده متعيّن به احوال اعيان ممكنى در آن عالم و به احكام آنها و به حسب آثار اسماء و مظاهر آسمانى و كوكبى آنها تعيّن مى‌پذيرد؛ لذا مقتضى آن است كه محل نفوذ احكام هر اسمى (در اعيان قابل اين احكام) باشد، و مشخص كنندگان احكام آن (دهر) اعيان مخصوصى از ممكنات‌اند كه محل ربوبيت او مى‌باشند، و چون احكام اختصاصى آن از وجهى كه اقتضاى پايان‌پذيرى دارد پايان پذيرفت؛ سلطنت (اسماء) خاص اسم ديگرى و در اعيان ديگرى مى‌شود و احكام اسم اوّلى، يا در حكم تبعيت- براى آن (اسم) كه سلطنت و غلبه دارد- پنهان باقى مى‌ماند و يا احكام آن به كلّى برطرف مى‌شود و آن (اسم) در غيب و يا در اسم ديگرى كه دايره احاطه‌اش از وى فراخ‌تر است مندرج مى‌شود، و كار پيوسته در هر عالم و موطنى اين‌گونه است، از اين روى شرايع و القاآت (واردات) و تجليات گوناگون گشت و نسخ شد و برخى بر برخ ديگر- با درست بودن همه و احديّت اصل- غلبه و قهر يافت.

888/ 4 سوم اين‌كه سلطنت و غلبه در هر مرتبه و موطن و جنس و نوع و عالمى جز براى اسم واحدى در مظهر واحدى نباشد و باقى در حكم تبعيت باشد، چون سلطنت خاص خدا است و الوهيت واحد است و امرش يكى است، و به اين اصل قائلان به طوالع استناد مى‌كنند و حكم را نسبت به نخستين آشكار شونده از افق‌[1]- هنگام ولادت و يا آغاز در كارى كردن و يا بدان كار پايان يافتن- قرار مى‌دهند، و دانستى كه حق تعالى هم اول است و هم ظاهر.

889/ 4 چهارم اين‌كه عرش و كرسى و افلاك و ستارگان مظاهر حقايق و مراتب و اسماء حاكم و مشخص كنندگان احكام آنها مى‌باشند.

890/ 4 و چون اين را دانستى گوييم: شمار ادوار ستارگان و افلاك و انواع تفصيلى آنها از كبرى و وسطى و عظمى و صغرى كه مقدارشان در مداخل ستارگان معلوم است بر

[1] - كه به نام طالع مى‌نامند- يعنى طلوع كننده- و مى‌گويند هنگام ولادت فلانى خورشيد مثلا در برج سرطان بود و زهره در ...)