جمع احدى است، و از جهت نكاح كه عبارت از قوه جمعيت اعتدالى و ضعف آن است، و از جهت نكاح شونده كه عبارت از مجتمع از حقايق و يا اجزاى گرد آمده است، و از جهت مرتبه معنوى اسمائى و يا روحانى و يا طبيعى مثالى و يا حسى و يا جامع؛ تفاوت پيدا مى‌كند، و بيان غلبه با مثال‌هاى آن پيش از اين گفته آمد.

544/ 4 و اصل كلى در اين امر همان چيزى است كه حضرت شيخ قدس سره در تفسير گفته: موجودات، كه همان حروف نفس رحمانى‌اند؛ به حسب مراتب پنج‌گانه كلى داراى تداخل و امتزاجاتى هستند و ظهور؛ در هر حال تركيبى اختصاص به يكى از آنها دارد؛ يا از حيث مرتبه- كه اين خاص حكم وجودى جمعى است- و يا از حيث ظهور وجودى- كه اين ويژه اوّليّت و احاطه است- و ظهور غلبه يكى از حروف به حسب اين نكاح‌هاى پنج‌گانه كه در مراتب پنج‌گانه واقع مى‌شود؛ از يكى از دو حيثيّت كه در مراتب سه‌گانه كلى واقع است خالى نيست، و در آن دو حيثيت؛ يكى حيثيت قواى روحانى و ديگرى حيثيّت قواى طبيعى است. و مراتب سه‌گانه؛ مرتبه فعل و مرتبه انفعال و مرتبه اعتدال و مقاومت جامع است. و اين بدان جهت است كه اختلاف استعدادهاى اعيان اقتضاى آن را دارد كه بعضى از توجهات اسماء- براى ايجاد آنها- در مراتب اسماء تعيّن پيدا كنند و بعضى ديگر در مراتب طبيعت، پس ظهور در يكى از آن دو و يا در هر دو با هم؛ به اعتبار اوّليّت و حكم جمعى (وجودى) است كه مستلزم رنگ‌پذيرى به حكم يكى از دو نسبت: فعل و يا انفعال و يا امر جامع بين آن دو؛ مى‌باشد. اين قسمت مستفاد از بيان حضرت شيخ قدس سره بود.

545/ 4 سپس گوييم: اين غلبه- هم‌چنان كه پيغمبر 6 بدان اشاره كرده- در غلبه نرى و مادينگى درباره مولود است، اما اولى (نرى): به حسب غلبه آب مرد است به زيادى (بر آب زن) و به حسب پيش بودنش به قوّه- نه زمان- چون در علم طب ثابت شده كه توافق هر دو انزال شرط بسته شدن نطفه است. و نيز به حسب علوّ و بلنديش به واسطه احديت مرتبتى. و اما دومى: و آن علت مادينگى است و سبب آن برعكس اين مى‌باشد و داراى وجوه سه‌گانه است، و اين‌جا رازهايى است كه بيانش به درازا مى‌انجامد و آشكار كردنش حرام و ناروا است.

546/ 4 از آن جمله اين‌كه: خدا دانا است- پزشكان گفته‌اند: تعيّن زينت هر مولودى از