كه در آن ظاهر گشت قرار داد، يعنى اوّلين صورت ظاهرى عرشى كه همان هباء است،- ولى از حيث ظهور- هم‌چنان كه به تعيّن اولين صورت باطنى كه عبارت از قلم- از حيث بطون- است منتهى گشت.

541/ 4 و همين‌طور آن‌جا كه گفته: تعيّن صورت اشياء در لوح پيش از تعيّن ارواح است. و گفته: بودن تعيّن هباء پس از تعيّن لوح اشاره به اين دارد كه نكاح مولّد ارواح پس از تعيّن هباء عمل مى‌كند، و همين طور بعيد نيست كه مرادش از نكاح دوم كه منتهى به فلك كرسى مى‌شود نكاح مولّد ارواح نورى باشد كه منتهى به مثالى مى‌شود، چون عالم مثال از صور است، پس پايان يافتن تركيب معنوى براى توليد ارواح منتهى به تعيّن كرسى مى‌شود كه در مقام آن (كرسى) راز تفصيل غيبى و يا تعيّن افلاك چهارگانه آشكار مى‌شود- ولى از حيث ظهور- و اگرچه در مقام تعيّن ارواح عالى نورى از حيث بطون آشكار مى‌گردد.

542/ 4 و اين وجه سوم را بيان حضرت شيخ قدس سره در تفسير يارى و تأييد مى‌كند كه گفته: طبيعت داراى ظاهر اسماء نخستين اصلى است، اين اشاره است به پايان نكاح اسماء نزد آن (طبيعت) ولى از حيث ظهور. و باز گفته: به واسطه تعيّن مرتبه هيولى- كه آگاهى دهنده بر امكان است و مرتبه عالم- و به سبب تعيّن مرتبه جسم كل- كه مرتبه‌اش پس از مرتبه هيولى است- راز تركيب معنوى كه حصولش وهمى است؛ يعنى از ارتباط ممكنات به حق و ارتباط حق از حيث الوهيتش به آن‌ها آشكار مى‌گردد، چون آن اشاره به پايان يافتن نكاح دوم دارد كه عبارت از تركيب معانى است با عرش؛ و آن‌چه از افلاك دائمى كلى بسيط در پى دارد- ولى از حيث ظهور- و ما در اين‌جا سخن را به درازا كشيديم، چون مقامى بود كه فراچنگ آوردنش بسيار بعيد مى‌نمود و اشكالاتش بزرگ.

543/ 4 سپس گوييم: نكاح‌ها در مراتب تنزّل تا آن‌كه منتهى به آخرين مراتب جزئى پائين گردد، داراى تركيبات و امتزاجاتى از اين اصول پنج‌گانه؛ و نيز نتايجى به حسب آنها هستند، و آن‌چه كه اثرش در هر مولودى از مواليد هر نكاحى ظاهر است، اين ظهور به واسطه غلبه حكم اين نكاح‌ها- از حيث حكم و قوى‌ترين آنها از جهت نسبت بدان و اقتضاى آن- مى‌باشد، و اين- همان‌گونه كه گذشت- از جهت نكاح كننده كه عبارت از توجه الهى و سرّ