پس از اين مرتبه مرتبه ديگرى عارجان مراتب را نيست. اين قطعه‌اى از تفسير حضرت شيخ قدس سره بود.

115/ 2 در اينجا ميدان تحقيق و تحقق بسيار فراخ است، بلكه اصولا بيان تمام ميزان‌هاى كمال و اكمليت كه آنها را نهايتى نيست در مقام كتابت كه نهايت‌پذير است محال و غير ممكن است و روى هم رفته ضبط آنها نسبت به علم سلوك مناسب‌تر است، لذا فكر كرديم كه اشاره‌اى مختصر به امهات و اصول مقامات در اينجا، به تشويق تحقيق نزديكتر باشد.

آگاهى دادن‌ 116/ 2 بسا كه بين بيان نظرى و بيان عيانى ذوقى (مكاشفى) در عبارت سازگارى واقع شود، يا از آن جهت كه آن (در نزد صاحب عيان) در معنى مقصود؛ واضح و روشن است؛ و يا به واسطه احاطه مقام بر آن‌چه كه محجوب- يعنى متوجه به فكر خود و اهتمام كننده بدان كه متوجه به قلب خويش است- مى‌گيرد، و اگر چه بين دو گرفته شده (يعنى متوجه به فكر و متوجه به قلب) فرق است، پس آن‌چه به واسطه توجه قلبى و از راه كشف گرفته شده باشد- نه از راه عمل و در محل پاك- وارد را بر پاكى اصلى خويش باقى مى‌دارد، و آن‌چه كه به واسطه توجه فكرى از پس حجاب و پرده‌هاى فكر بشرى به توسط عمل و در محل ناپاك گرفته شده باشد؛ وارد را در لباس زشتى و عيب مى‌پوشاند.

117/ 2 پس يك كلمه به دو كلمه امتياز مى‌يابد، يعنى به واسطه وسعت ميدان عطا و دهش ذاتى و يا اسمائى الهى و فراخى تحقيق حكم قبضتين‌[1]، چنان كه مى‌فرمايد: كلا نمد

[1] - يعنى قبضه چپ و راست( و در روايت است) هر دو دست او يمين مباركه است، يعنى دست راست پر بركت و نيروى مطلق است. م