رجوع نكنند، لازم مى‌آيد كه أحكام بكلّى تعطيل شود. در حاليكه مسلّم اينطور نيست. چرا؟ براى اينكه در زمان خود پيغمبر صلَّى الله عليه و آله و سلَّم، آن حضرت أفرادى را براى حكم و قضاوت به نقاط دور دست مانند: يَمَن و طائف مى‌فرستادند. و يا در مكّه بعد از فتح، شخصى را به جاى خود گذاشتند كه به امور مردم رسيدگى كرده و قضاوت و حلّ خصومت نمايد؛ با اينكه آنها نه پيغمبر بودند و نه وصىّ پيغمبر!

در زمان أئمّه عليهم السّلام هم مطلب از همين قرار بوده است. أمير المؤمنين عليه السّلام أفرادى را براى حكومت در شهرها مى‌فرستادند، كه آنها نه پيغمبر بودند و نه وصىّ پيغمبر؛ و چه بسا خطا هم از آنان سر مى‌زد. البتّه خطاهاى آنان عمدى نبود؛ زيرا مجتهد، نهايت كوشش را در به دست آوردن أحكام مى‌كند، و اگر اتّفاقاً از روى خطا خلاف هم بنمايد، عيبى ندارد و آن ممكن است. زيرا كه مجتهد مُصيب نيست.

و بهترين دليل بر اين مطلب، اختلاف آرا مجتهدين است. زيرا كه اختلاف آراء، دليل بر اين است كه همه آنها مُصيب نيستند. و إلّا اختلافى در ميان آرا آنها پيدا نمى‌شد.

حضرت صادق عليه السّلام شاگردانى تربيت مى‌كردند و به أطراف مى‌فرستادند؛ يا أفرادى مى‌آمدند و از آن حضرت تعليم مى‌گرفتند، و به أوطان خود بر مى‌گشتند؛ و مشغول تدريس و تعليم و حكومت و قضاء در بين مردم مى‌شدند. و شيعيان به آنان مراجعه مى‌كردند و حضرت هم مى‌فرمودند: مراجعه كنيد.

يونس بن عبد الرّحمَن كه از بزرگان أصحاب است، در مسجد كوفه مى‌نشست و مردم مى‌آمدند و مَسائلشان را سؤال مى‌كردند، و او هم فتوى مى‌داد و در بين مردم فصل خصومت مى‌كرد. از حضرت سؤال شد: يُونُسُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ثِقَةٌ ءَاخُذُ عَنْهُ مَعَالِمَ دِينِى؟ قَالَ: نَعَمْ. «يونس بن عبد الرّحمن، ثقه‌