در ميان نيست:

1. چنان كه گذشت، شهادت، مقصود و هدف امام حسين عليه السلام نبوده است، گر چه مقصد ايشان بوده است. آنان كه شهادت‌طلبى را هدف امام عليه السلام دانسته‌اند، از يك سو، ميان مقصد و مقصود، خَلط كرده‌اند و از ديگر سو، سخنان، خطابه‌ها و نامه‌هاى ايشان را ناديده انگاشته‌اند. امام عليه السلام، در مجموعه ياد شده، بر اهدافى غير از شهادت‌طلبى، تأكيد فرموده است.

2. قائلان به نظريه «تشكيل حكومت»، جنبه آگاهى امام عليه السلام از شهادت را كم‌رنگ ديده‌اند- اگر نگوييم كه ناديده گرفته‌اند-، با اين كه احاديث متواترى بر آن، دلالت دارند. از سوى ديگر، منبع استخراج اين نظريه، سخنان، خطابه‌ها و نامه‌هاى امام حسين عليه السلام و نماينده فرستادن ايشان به كوفه و بيعت گرفتن آن نماينده (مسلم) براى ايشان و اعلام تعهّد ايشان به آن بيعت و مصادره كاروان تجارتى يزيد است. در مجموعه گفته‌ها و نوشته‌هاى امام عليه السلام، آنچه ديده مى‌شود، يارى خواستن براى امر به معروف و نهى از منكر، اصلاح امور امّت و احياى سنّت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است، كه به صراحت، بر تشكيل حكومت به وسيله امام عليه السلام دلالت ندارند، مگر آن كه اينها را ملازم با تشكيل حكومت بدانيم. آرى! در برخى متون، امام عليه السلام آن گاه كه از بيعت با يزيد، امتناع مى‌ورزد، بر لياقت نداشتن يزيد براى خلافت و سزاوارتر بودن خود به اين امر، تأكيد مى‌فرمايد.

از جهت ديگر، تعبير «خروج» در سخنان امام حسين عليه السلام، به معناى قيام نيست؛ بلكه در تمام موارد، به معناى بيرون رفتن از مدينه است، هر چند كه گاه به غلط، به قيام، تعبير شده است.

3. نظريه «حفظ جان»، هيچ شاهد كلامى و تاريخى‌اى ندارد و از اين رو، قابل طرح نيست، ضمن اين كه با شئون امامت، سازگار نيست.

4. در باره «نظريه جمع»، آنچه در بند اوّل و دوم آورديم، قابل بازگويى است، ضمن اين كه در اين نظريه نيز، مانند سه نظريه نخست، برخى از وجوه اين حادثه، ناديده انگاشته شده كه در مباحث آينده، بدانها خواهيم پرداخت.

چهار. اهداف چند لايه قيام امام حسين عليه السلام‌

براى تبيين «نظريه هدفمندى چند لايه»، با اعتقاد و باور به اين كه «امام حسين عليه السلام از