سه. ديدگاه‌ها در باره اهداف قيام امام حسين عليه السلام‌

در دوران معاصر، اين مسئله كه انگيزه قيام حسينى چه بوده به صورت جدّى مورد گفتگو و بحث، قرار گرفته و نوشته‌هاى فراوانى در اين زمينه، به نگارش در آمده و ديدگاه‌ها و اقوال مختلفى در خصوص تبيين اهداف قيام امام حسين عليه السلام ارائه شده كه در حقيقتْ به چهار نظريه، بر مى‌گردد:

1. نظريه شهادت‌طلبى؛

2. نظريه تشكيل حكومت؛

3. نظريه حفظ جان؛

4. نظريه جمع بين دو نظريه اوّل و دوم، يعنى شهادت‌طلبى و تشكيل حكومت.

مفاد سه ديدگاه اوّل، روشن است؛ امّا ديدگاه چهارم، با توجّه به مبانى كلامى شيعه در اعتقاد به آگاهى امام عليه السلام از شهادت خويش، از يك سو، و سخنان امام عليه السلام و شواهد تاريخى در كوشش براى براندازى حكومت يزيد و تشكيل حكومت اسلامى، از سوى ديگر، شكل گرفته است و صاحبان اين ديدگاه، خواسته‌اند تا ميان اين دو حقيقت، جمع كنند. اين جمع‌ها در چهار شكل، خود را نشان داده است:

1. مرحله‌اى كردن قصد: ابتدا، قصد تشكيل حكومت و در ادامه، قصد شهادت (رأى استاد مطهّرى)؛

2. قصد مستقيم و غير مستقيم (رأى علّامه عسكرى)؛

3. تشكيل حكومت با علمِ به شهادت (رأى آية اللَّه استادى)؛

4. جنبه ظاهرى و باطنى (رأى آية اللَّه فاضل و اشراقى).

اينك نگاهى اجمالى به اين نظريه‌ها مى‌افكنيم:

1. نظريه شهادت‌طلبى‌

از نظريه شهادت،[1] تا به حال، چند تفسير شده است كه گر چه برخى از آنها ممكن‌

[1] گفتنى است علّامه سيّد عبد الحسين شرف‌الدين عاملى، در كتاب المجالس الفاخرة( ص 94)، براى نظريّه شهادت‌طلبى، 35 دليل آورده است. علّامه سيّد محسن امين نيز در جلد اوّل أعيان الشيعة، نزديك به بيست دليل آورده كه امام حسين عليه السلام گمان مى‌كرده و در برخى مراحل، يقين داشته است كه به شهادت مى‌رسد. همچنين آية اللَّه استادى در كتاب بررسى قسمتى از كتاب شهيد جاويد- كه بعد از آن، در كتاب سرگذشت كتاب شهيد جاويد منتشر شد-، بيست دليل براى اين موضوع آورده است. آية اللَّه لطف اللَّه صافى گلپايگانى نيز در كتاب شهيد آگاه، 33 دليل براى نظريّه شهادت‌طلبى، ارائه كرده است.