دگرسانى بسيار گسترده‌اى يافته بود. امام صادق عليه السلام از اين موقعيت و فضاى به دست آمده، نهايتِ بهره را برد و در تبيين و تفسير ابعاد دين و قرآن كريم، بسى كوشيد.

در ميان كوشش‌هاى امام صادق عليه السلام، چه در گفتار و چه در عمل و رفتار، حادثه كربلا جايگاه بس مهمّى دارد. آموزه‌هاى آن بزرگوار در ارائه قالب، اصول كلّى و ساختار عزادارى، شايان توجّه است.

امام صادق عليه السلام تأكيد مى‌فرمود كه روز عاشورا بايد در يادها بماند و مصيبت اين روز، بسى مهم تلقّى شود و در بزرگداشت آن، كوشش شود. از اين رو، توصيه مى‌فرمود كه: مؤمنان، در روز عاشورا به عزا بنشينند و آنان كه برايشان ممكن است، بر سرِ مزار آن شهيدِ شاهد، حضور يابند، لباس عزا به تن كنند و از لذّات و سرخوشى و خوردن غذاهاى لذيذ، امساك كنند و حادثه غم‌آگين و شگفت كربلا را در ذهن، مجسّم نمايند و هر چند به تنهايى، به ياد آن روز باشند و عزادارى كنند.

به راستى، آيا اين همه، فراتر از يادآورى يك داستان غم‌انگيز نيست؟ عاشورا در سيره امامان عليهم السلام، به دوش كشيدن يك فرهنگ است. عاشورا، يك مكتب است، نه صرفاً حادثه‌اى غم‌انگيز و اسفبار.

ج- توسعه عزادارى (روزگار امام كاظم عليه السلام و امام رضا عليه السلام)

روزگار امام كاظم عليه السلام، روزگارى شايان توجّه و به لحاظ سياسى و فرهنگى، بسيار تأمّل‌برانگيز است؛ چرا كه روزگارى است كه شيعه در آستانه يك خيزش همگانى است. از اين رو، آموزه‌هاى امام كاظم عليه السلام، تنبّه‌آفرين اند.

امام كاظم عليه السلام از آغاز محرّم، حزن و اندوه خود را بر مى‌نمود و آن را تا روز عاشورا، ادامه مى‌داد و بدين سان، عزادارى دهه اوّل محرّم را پايه‌گذارى نمود و در حقيقت، ادب عزادارى روز عاشورا را براى شيعيان، رقم زد. امام عليه السلام با اين رويكرد، چنان نمود كه مؤمنان، بايد به استقبال روز عاشورا بروند و از چند روز پيش از آن، به اين رويداد مهم، توجّه كنند و آن روز را در اوج عزادارى سر كنند.