ب- پى‌ريزى اركان عزادارى (روزگار امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام)

ب/ 1. روزگار امام باقر عليه السلام‌

روزگار امام باقر عليه السلام از جهاتى با روزگار امام زين العابدين عليه السلام متفاوت است. از يك سو، بيدارگرى‌ها و جريان آفرينى‌هاى امام چهارم عليه السلام و روشنگرى‌هاى ياران ايشان، فضاى فكرى و سياسى جامعه را تا حدودى دگرگون كرده بود و از سوى ديگر، رهايى عراق از سلطه امَويان در يك دوره ده ساله پس از عاشورا، زمينه را براى عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام آماده‌تر ساخته بود.

امام باقر عليه السلام با توجّه به آنچه گذشته و آنچه به وجود آمده بود، از موقعيت اجتماعى والايى برخوردار شده و مرجعيت علمى- دينى يافته بود، چنان كه مردمِ بسيارى به ايشان مراجعه مى‌كردند. از اين رو، شعاع وجودى و نفوذ كلام آن بزرگوار، از پدر گرامى‌شان فزون‌تر بود. امام باقر عليه السلام نيز از اين همه، به طرق گوناگون در جهت آيينى كردن عزادارى امام حسين عليه السلام و تبديل آن به جريانى در بستر تاريخ، سود جُست، از جمله با: بيان گفتار امام زين العابدين عليه السلام به عنوان شاهد جريان كربلا در فضيلت گريستن بر امام حسين عليه السلام، تشكيل مجالس سوگوارى در منزل خود، تشويق مرثيه‌سرايان بر پرداختن به ابعاد اين فاجعه در قالب سروده‌ها و خواندن رثا، ترغيب شيعيان به تشكيل مجالس عزا در خانه‌هايشان با رعايت احتياط جهت در امان ماندن از برخورد حاكمان. توجّه به ادبيّات و شعر متعهّد در جاودانه‌سازى جريان كربلا و براى نخستين بار، مطرح كردن تعطيلى روز عاشورا و در نهايت، تأكيد بر اين نكته كه عزادارى سيّد الشهدا، در دنيا به دين آنها يارى مى‌رساند و در روزگار واپسين، آنها را با امام حسين عليه السلام و پيامبر صلى اللَّه عليه و آله‌همجوار مى‌گردانَد.

ب/ 2. روزگار امام صادق عليه السلام‌

هنگامى كه امام صادق عليه السلام امامت شيعيان را در دست گرفت، نيم قرن از حادثه جانسوز كربلا گذشته بود. در آن روزگار، به جهات سياسى، فرهنگى و اعتقادى، جامعه‌