ادا باشد. و اما اگر كمتر از يك ركعت يا به مقدار ركعت- ليكن نه به طور متصل- درك نموده باشد در اينكه ادا است يا قضا تأمل دارد.

مسأله 4- اگر اول وقت، نماز ظهر و عصر را در تهران بخواند و سوار هواپيما شود و قبل از ظهر همان روز به اسلامبول برسد آيا نماز ظهر و عصر- كه به جا آورده شده‌اند- در وقت ظهر بر او واجب است؟ ظاهر آن است كه واجب نمى‌باشد.

مسأله 5- اگر هلال شب فطر را در اسلامبول ببيند و به تهران مسافرت كند و در تهران شب آخر روزه باشد آيا روزه بر او واجب است؟ ظاهراً چنين است، بلكه ظاهراً واجب است و لو اينكه در اسلامبول سى روز روزه گرفته باشد؛ پس در اين حكم بين روزه و نماز فرق مى‌باشد. و اگر در تهران مثلًا تا غروب آفتاب روزه بگيرد و افطار نكند پس به اسلامبول مسافرت نمايد و قبل از غروب همان روز به آنجا برسد آيا امساك تا غروب، بر او واجب است يا نه؟ ظاهر آن است كه واجب نمى‌باشد اگر چه احوط (استحبابى) است. و اگر در اسلامبول روزه بگيرد و دو ساعت به غروب، به تهران مسافرت كند و شب را در اثناى راه درك نمايد و افطار نكند و قبل از غروب آفتاب همين روز، به اسلامبول برگردد، آيا امساك تا غروب بر او واجب است؟ احوط (استحبابى) اين است، اگر چه عدم وجوب آن اشبه مى‌باشد. و همچنين است اگر در جايى تا غروب روزه بگيرد سپس سوار هواپيما شود پس به طور عمودى بالا برود تا اينكه آفتاب را ببيند. و اگر بعد از ظهر از تهران بدون نيّت روزه مسافرت نمايد و قبل از ظهر همان روز به اسلامبول برسد، ظاهر آن است كه در صورتى كه مفطرى را نياورده باشد نيّت روزه جايز است و مراعات احتياط خوب است. و اگر آخر شعبان در تهران اول رمضان در اسلامبول باشد پس در تهران تا شب باقى بماند آنگاه به اسلامبول برود و شب دوم ماه به آنجا برسد و ماه در اسلامبول بيست و نه روز باشد و در آن روزه بگيرد و روزه‌اش بيست و هشت روز شود آيا قضاى يك روز بر او واجب است؟ احوط (وجوبى) چنين است، بلكه خالى از قرب نمى‌باشد. و اگر با هواپيما مسافرت كند و تمام ماه نسبت به او شب باشد، قضا بر او واجب است ظاهراً و همچنين است كسى كه در قطب باشد و از او ماه رمضان فوت شود؛ با اشكالى كه دارد. و اگر در تهران صبح كند در حالى كه روزه باشد پس عمداً افطار نمايد سپس به اسلامبول‌