مسأله 26- احيايى كه مفيد ملك است، عبارت است از اينكه زمين مرده را زنده نمايد و آن را از صفت خرابى به آبادى در آورد. و معلوم است كه عمارت زمين يا به اين است كه مزرعه يا باغ شود و يا به اين است كه مسكن و خانه و يا حصار گوسفندان و گله‌ها شود و يا براى حاجات ديگر مانند خشك كردن ميوه‌ها، يا جمع نمودن هيزم يا غير اين‌ها. پس در صدق نمودن احياى موات، حتماً بايد در آن عمل انجام دهد و آن را به حدى برساند كه يكى از عنوان‌هاى آبادانى- مانند مزرعه يا خانه يا غير اين‌ها- بر آن نزد عرف صدق كند. و تحقق اولين مراتب آبادانى كفايت مى‌كند و رسيدن آبادانى به حدّ كمالش معتبر نمى‌باشد و قبل از آن‌كه به اين حدّ برسد، هر مقدار كارى هم كه در آن انجام داده باشد احيا نيست، بلكه تحجير مى‌باشد و تحقيقاً گذشت كه تحجير، مفيد ملك نيست، بلكه مفيد چيزى غير از اولويت نيست.

تكمله‌

آنچه كه در احيا معتبر است، به اختلاف آبادانى‌اى كه محيى آن را قصد نموده، مختلف مى‌باشد؛ پس آنچه كه در احياى موات جهت مزرعه يا باغ معتبر است غير آن چيزى است كه در احياى آن جهت مسكن و خانه معتبر مى‌باشد. و آنچه كه در احياى آن جهت قنات يا چاه معتبر مى‌باشد غير آن چيزى است كه در احياى آن جهت نهر معتبر است و به همين صورت. و در همه اين‌ها برطرف كردن امورى كه مانع از آباد كردن است شرط مى‌باشد، مانند آب‌هاى غالب يا رمل‌ها و سنگ‌ها يا نى و درخت‌ها- اگر پوشيده از نى و درخت باشد- و غير آن. و هر كدام از اين‌ها به بعضى از امور اختصاص دارند و ما آن‌ها را در ضمن مسائلى بيان مى‌كنيم.

مسأله 1- در احياى موات جهت خانه يا مسكن، بعد از برطرف كردن موانع- در صورتى كه موانعى باشد- معتبر است كه دور آن طبق عادت آن بلاد ديوارى كشيده شود و لو اينكه با چوب يا نى يا آهن يا غير اين‌ها باشد. و سقف بر آن زده شده- و لو قسمتى از آن را كه قابليت سكونت دارد- ولى نصب درب در ديوار كشيدن آن معتبر نمى‌باشد. و ديوار كشيدن بدون سقف زدن كفايت نمى‌كند؛ البته اين كار، در احياى آن جهت حصار