فصل چهارم [موعظت در اين باب‌]

بدان كه هر علم و عملى كه انسان را از هواهاى نفسانيّه و صفات ابليس دور كند و از سركشى‌هاى نفس بكاهد، آن علمِ نافع الهى و عمل صالحِ مطلوب است.

و به عكس، هر علم و عملى كه در انسان عُجب و سركشى ايجاد كند يا دست كم از صفات نفسانيّه و رذائل شيطانيّه انسان را مبرّا نكند، آن علم و عمل از روى تصرّف شيطان و نفس أمّاره است. و نه آن علمْ نافع و علمِ خدائى است گرچه علم معارفِ اصطلاحى باشد، و نه آن عملْ صالح و سازگار براى روح است گرچه جامع شرايط باشد.

و ميزان در سير و سلوك حق و باطل، قَدَم نفس و حق است، و علامت آن را از ثمراتش بايد دريافت.

و اكنون سخن ما در تمام ثمرات و نتايج نيست، بلكه در همان تواضع و تكبّر است.

و در روايت كافى، سند به حضرت مولى الموحّدين رساند كه فرمود: «اى طالب علم! همانا علم، داراى فضايل بسيار است. پس سَر آن، تواضع است و چشم آن، برائت از حسد است ...»

« يا طالِبَ العِلْمِ؛ إنَّ العِلْمَ ذُو فَضائِلَ كَثِيرَةٍ؛ فَرَأسُهُ التَّواضُعُ، وَ عَيْنُهُ البَراءَةُ مِنَ الحَسَدِ». [1] [الى آخره‌].

اكنون بايد انسانى كه داراى علم و عمل است، در خود و احوال خود و ملكات نفسانيّه تفكّر كند، و خود را در تحت نظر قرار داده تفتيش كامل كند،

[1] متن فرمايش امير المؤمنين- عليه السلام- اين است:

«يا طالِبَ العِلْمِ؛ إنَّ العِلْمَ ذُو فَضائِلَ كَثِيرَةٍ؛ فَرَأسُهُ التَّواضُعُ، وَ عَيْنُهُ البَراءَةُ مِنَ الحَسَدِ».

(اصول كافي، ج 1، ص 38، كتاب فضل العلم، باب 14، ح 2).