نيز فارغ شويم،

إنَّكَ الْوَليُّ المفضال.

فصل چهارم در معرفت بعض مراتب و درجات توكل است‌

بدان كه اختلاف درجات توكّل به اختلاف معرفت به اركان آن است:

چنانچه اگر به طريق علم آن اركان را دريافت، حكم به لزوم توكّل كند (علماً و برهاناً)، و پيش از اين معلوم شد كه اين مرتبه را توكّل نتوان گفت. [1]

و اگر ايمان به اركان مذكوره آورد، صاحب مقام توكّل شود، و اين اول مرتبه توكّل است.

پس مؤمن چون همه اشياء را براى خود مخلوق مى‌داند و خود را براى حق- چنانچه شهادت دهد به اين مطلب خودِ مقام جامعيت انسانى، كه دلالت بر آن دارد آيه كريمه‌ «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ^ ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ» [2] و همين طور آيه كريمه‌ «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ كُلَّها» [3]، و قول على- عليه السلام- در اشعار منسوب به آن بزرگوار:

«أ تَزْعَمُ أنَّكَ جِرْمٌ صَغِيرٌ وَ فِيْكَ انْطَوَى الْعَالَمُ الأكْبَرُ»

[4]- پس تمام موجودات عوالم غيب و شهادت، مخلوق براى رساندن اين موجود شريف است به مقام خود، و در قدسيّات وارد

[1] رجوع كنيد به ص 201.

[2] براستى كه انسان را در نيكوترين اعتدال آفريديم، سپس او را به پَست‌ترين [مراتب‌] پَستى بازگردانديم.

(تين/ 4- 5).

[3] و خداوند تمامى نامها را به آدم تعليم داد. (بقره/ 31).

[4] آيا گمان مى‌كنى كه تو، جرمى كوچك هستى؟ در حالى كه جهانِ بُزرگى در تو پنهان و نَهُفته مى‌باشد.

(ديوان منسوب به امير المؤمنين على (عليه السلام)، ص 134).