یک نیروی دیگری که بسیار هم مرموز است در کار اینها دخالت دارد؟

ممکن است کاری لازمه قهری و جبری یک ساختمان باشد، در اینجا ما حرف علیحدهای نداریم و هر حرفی داشته باشیم، روی خود ساختمان داریم. مثلا وقتی اتومبیلی ساخته میشود، هر حرفی هست در ساختمان آن است و کاری هم که اتومبیل انجام میدهد، لازمه ساختمان آن است.

اینکه مثلا سویچ را بچرخانند، اتومبیل روشن شود، بنزین تبدیل به گاز و قوّه شود، این دیگر کار علیحدهای نیست؛ یعنی لازمه جبری و قهری ساختمان اتومبیل پس از آنکه آن را به این شکل ساختند، این است که شما سویچ را که بچرخانید اتومبیل روشن شود، بعد که روشن شد، پایتان را که روی گاز بگذارید نیرو ایجاد شود و نیرو اتومبیل را بکشاند، و بعد وقتی که شما فرمان را به راست یا چپ بچرخانید، اتومبیل به راست یا چپ حرکت کند، ترمز هم که بکنید بایستد؛ اینها دیگر چیز علیحدهای نیست.

یا مثلا یک «ساعت» را بعد از آنکه با همین تشکیلات و ساختمان ساختند و یک فنر هم در آن قرار دادند و شما آن را کوک کردید، دیگر کار کردن ساعت روی این نظم و حساب، لازمه ساختمان مادی آن است. دستگاه تلفن خودکار هم همین جور است و هر کاری که انجام میدهد لازمه ساختمان آن است و هرچه شما بخواهید بگویید، در ساختمانش باید بگویید و دیگر در کار این ساختمان حرف علیحدهای نیست.

ما میخواهیم ببینیم که آیا تجربیات و مشاهدات علمیای که درباره موجودات شده است، نشان میدهد که هرچه هست در ساختمان اینهاست؟ آیا پس از آنکه این ساختمان به این شکل به وجود آمد، کار کردن آن ماشینوار است؟ یک دانه گندم [1] که زیر خاک میرود و آن عملیات را شروع میکند، شکافته میشود و ریشههای خیلی ریز پیدا میکند و بعد به صورت یک بوته گندم در میآید، آیا کارش را مثل یک ماشین انجام میدهد و لازمه ساختمان مادیاش این است که این کار را انجام بدهد؟ یا اینکه لازمه ساختمان مادی آن این نیست، بلکه آن ساختمان مادی به عنوان یک سلسله شرایط حتما باید باشد و هر جایش نقص پیدا بشود، در کار این دانه گندم نقص واقع میشود، ولی در عین حال این ساختمان مادی حکم اتومبیلی را دارد که رهبری و راه بردن آن از ساختمان آن علیحده است.

غرضم تقریر این مطلب است که اینجا دو مطلب و دو نوع مطالعه است و ما میخواهیم ادعا کنیم که دو نوع مطالعه، ما را به خداشناسی میرساند: یکی مطالعه خود ساختمان اشیاء، و دیگر