تو خشنود است. ببینید پیوند خدا و بنده چقدر با یکدیگر نزدیک میشود: دو موجودی که این از آن خشنود است و آن از این خشنود.«فَادْخُلِی فِی عِبادِی» پس وارد شو در جرگه بندگان من؛ یعنی نه بنده هیچ چیز دیگر (بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم). این حرف «ی» اینجا خیلی معنی میدهد.«وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» [1] در بهشت من وارد شو (این بهشت من از این بهشتهای معمولی خیلی بالاتر است) و در جرگه بندگان من داخل شو.

ما وقتی که فکر میکنیم این جور به نظرمان میرسد که بیان قرآن در رابطه انسان با خدا یک بیان اعجازآمیز و بیسابقه و بیرقیب است، بیانی است که از هزار و چهارصد سال پیش تا امروز مثل هر گنجینه دیگری برای هر متفکری این صلاحیت را داشته که موضوع مطالعه قرار گیرد. اگر اینها اعجاز نباشد پس اعجاز یعنی چه؟ بیان قرآن آنچنان ممتاز و مخصوص به خود است که همیشه برای بشر مثل یک گنجینه شایستگی کاوش دارد که در اطرافش کاوش کند. در روانشناسیهای امروز این مسأله مطرح است، در روانشناسی دیروز مطرح نبوده است؛ میگویند یکی از ابعاد روح بشر خداخواهی و حس تقدیس است؛ یعنی در غریزه بشر حس تعالی و اینکه در مقابل یک مقام متعالی خضوع کند و او را پرستش نماید، هست و اگر خدای یگانه را پیدا نکند موجود دیگری را به جای او مینشاند و پرستش میکند، که این را در کتابهای امروز زیاد دیدهاید؛ نمیخواهم بگویم مطلبی است که از نظر روانشناسی مورد اتفاق است؛ مورد اتفاقنظر نیست ولی اکابری از روانشناسان و روانکاوان به این مسأله معتقدند. اما علم در گذشته چنین بُعدی برای روح انسان قائل نبود. ولی قرآن در نهایت صراحت این مطلب را گفت:«فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» [2]. این دیگر از صریحترین بیانات در این زمینه است.

فطرت یعنی خلقت؛ خلقت بدیع و بیسابقه را میگویند فطرت؛ چون «خداوند فاطر سماوات و ارض است» یعنی خداوند که خلقت را خلق کرده است بدون سابقه است به این معنا که یک بشر وقتی یک ابداعی ایجاد میکند یک زمینه سابقی در کار هست که از آن زمینه مایه میگیرد و بعد یک ابداعی میکند ولی «خداوند فاطر است» یعنی ابداع خداوند بیسابقه است. خلقت ابداعی را میگویند «فَطْر» [و به صیغه فعل ماضی] «فَطَرَ»:«فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها» میگوید اصلا حس دینی یک چیزی است که در سرشت بشر قرار داده شده است.

این را از کجا پیغمبر آورد و گفت؟ [آیا] در آن محیط [سابقه داشت؟] ما در غیر آن محیط هم سابقه [سراغ] نداریم. ما که مثلا فلسفه یونان را برایمان نقل کردهاند، در هیچ جای فلسفه یونان-