میرود [1]، تنها به این قصد که بار دیگر با نیروی تازه ظاهر شود [2] و کهنه را براندازد و خط سیرهای جدید زندگی را آشکار سازد.

تا اینجا مقدمه بحثش بود. ویلیام جیمز سخنی از نظر روانشناسی دارد که همین مطلب را ذکر میکند. او معتقد است که «من» ها (یعنی روحها) که از هم جدا هستند (الآن من غیر از شما هستم، شما غیر از ایشان هستید، ایشان غیر از آن آقای دیگر هستند) یک راهی از باطن میان روحها وجود دارد که این راه گاهی بسته است و گاهی باز میشود. ممکن است یک وقت روحی از همان عالم ارواح و از آن درون، روزنهای پیدا کند به روح دیگر و حتی محتویات آن روح را بخواند و بداند و متوجه شود. این حرف در سیر حکمت در اروپا هم نقل شده و عرفای خودمان زیاد روی آن تکیه دارند و حتی یکی از علمای بزرگ معاصر که مدتی هم به اصطلاح اهل سیر و سلوک بود و برای خودش این جور قضایا پیش آمده است نقل میکرد که یک وقت برای من این حالت پیش آمد که خودم را با یک شخصی که در ششصد هفتصد سال پیش زندگی میکرد یکی میدیدم، اصلا خودم را او میدیدم و تمام کارهای او را کار خودم میدیدم (این باز مهم نیست چون مربوط به گذشته است). گفت یک وقتی برای من در سحر این حالت پیدا شد که من [خودم را] یک نفر دیگری- که او هم از دوستانش بوده- [میدیدم،] من خودم را او میدیدم و او را خودم، و خودم را او دیدم در حالی که از رختخواب بلند شد رفت وضو گرفت و نماز خواند، تمام کارهایی که او میکرد میدیدم خودم دارم میکنم، خودم را او میدیدم؛ تنها در وقتی که او رفت برای قضای حاجت کشف عورت کرد مثل اینکه بر من پوشیده شد. فردا من از او پرسیدم، تمام جزئیاتی که من در آن وقت خودم را او میدیدم، همان کارهایی بود که آن شب او انجام داده بود. بحث من سر حرف اقبال در اینجاست: