در ابتدا مفید بوده است، [اما] اگر یک دستگاه درونی مدبّر در وجود این حیوان نباشد که به موازات احتیاج برای او عضو بیافریند، آیا عمل و تکرار کافی است که تدریجا این پرده را مضاعف کند و تا سر انگشتها بیاورد؟! این که دیگر یک فرمول مهم ریاضی نیست! آیا اگر یک نیروی تدبیر کننده مرموز شاعری در درون این حیوان نباشد که با توجه به احتیاج و به موازات احتیاجها عضو بیافریند، صرفِ کش دادن لای انگشتها کافی است برای اینکه یک پردهای تولید بشود و تمام آن را بپوشاند؟!

از این واضحتر موضوع پیدایش شاخ برای جنس نر در حیوانات شاخدار است؛ میگویند فقط در این مورد است که [لامارک] به یک حس و نیروی درونی اعتراف کرده است. میگوید جنس نر روی احساس تصاحبی که نسبت به جنس ماده دارد و اینکه باید از او دفاع کند و در واقع از منافع خودش دفاع کند، خواه ناخواه در جنگ و تنازع بوده و احتیاج داشته که سلاح داشته باشد. بعد چون سرش استخوانهای محکمی داشته، با سر خودش (که شاید عضو مناسبتری برای جنگ بوده) با دیگری نزاع میکرده و در اثر اینکه دائما سرش را به حیوان دیگر زده، تدریجا برایش شاخ پیدا شده است. آیا اگر همان نیروی مدبّری که به موازات احتیاجاتْ عضو میآفریند نباشد، نفس این عمل کافی است که شاخ در آنجا ایجاد شود؟! به نظر من این خیلی واضح است که نفس این عمل کافی نیست.

در مورد این حیواناتی که پاهای باریک و بلند و گردن خیلی دراز و تنه کوچک دارند و در آب زندگی میکنند و به آنها مرغ ماهیخوار میگویند، میگوید این حیوان مجبور بوده در آبها و لجنها زندگی کند و طعمه خودش را از لای لجنها کسب کند، هم به پای دراز و هم به گردن دراز نیاز داشته است؛ یعنی نیاز داشته که تنهاش بیرون و پاهایش در آب قرار گیرد و گردن درازی هم داشته باشد تا ماهیها را از لای لجنها بیرون بکشد. میگوید در ابتدا این پاها دراز نبوده و چون احتیاج بوده است قهرا خودش را میکشیده (مثل آدمی که روی نوک انگشتهای پا راه میرود و میخواهد به اصطلاح پابلندی کند) و در نتیجه تدریجا پای این حیوان دراز و درازتر شده است.

باز سؤال ما همین است: آیا نفسِ این احتیاج و نفسِ این عمل، کافی است که پاهای این حیوان قد بکشد؟ این هم باز به نوبه خودش کافی نیست.

خلاصه بررسی اصول نظریه لامارک

پس اصل اول نظریه لامارک تأثیر محیط است، اصل دوم پیدایش نیازمندیهای جدید و عادات جدید بر اساس آن نیازمندیهاست، و اصل سوم این است که این صفات با وراثت منتقل میشود؛ اینها اصول سهگانه لامارک است. از این اصول سهگانه، ما تأثیر محیط را قبول داریم و منکر