همه اینها این شد که ما چون تصور ذات کامل را داریم، پس او وجود دارد. میگوید عجب حرفی است! این دلیل نمیشود که چون ما تصور میکنیم، او وجود دارد.) البته ممکن است شما صد پاره زر مسکوک داشته باشی اما بسیار فرق باشد از اندیشه تا وصول، همچنین وجود ذات کامل را منکر نیستیم اما تصور مستلزم وجودش نیست [1].

خلاصه اینکه این برهان وجودی که این آقایان آوردهاند، خیلی حرف بیپایهای است.

برهان صدّیقین ملاصدرا

1. تاریخچه اصالت وجود

حکمای ما از راه دیگری وارد شدهاند که بکلی غیر از این راههاست. آنها مطلبی را به ثبوت رسانیدهاند که صد در صد در دوره اسلامی مستحدث است و حتی متعلق به بعد از دوره ابنسیناست و به نام «اصالت وجود و اعتباریت ماهیت» معروف است که البته مسألهای مفصل و طولانی است.

ما در اصول فلسفه ثابت کردهایم که بر خلاف آنچه که معروف است، مسأله «اصالت وجود» یک مسأله قدیمی و کهن نیست. صدرالمتألهین همیشه دأبش این است که وقتی مطلبی را اثبات میکند، برای اینکه خودش را از تنهایی خارج کند و دیگران حرفش را قبول کنند، کوشش میکند که از گوشه و کنار حرفهای بزرگان، قرائن و شواهدی بیاورد. چون اغلب این طور است که سخن کسی را که حرف تازه میگوید قبول نمیکنند، لذا میگوید بزرگان پیشین هم نظر به همین حرف داشتهاند. بعدها برای دیگران این تخیل پیدا شده که شاید اصلا مسأله «اصالت وجود» به همین شکل مطرح بوده است. نه اینکه بخواهم بگویم قبلیها اصالت وجودی نبودهاند، بلکه اصلا قبل از اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری، مسألهای به نام «اصالت وجود» یا «اصالت ماهیت» مطرح نبوده است. شما اگر در تمام کتابهای ابن سینا که یک فیلسوف بزرگ درجه اول است، از اول تا به آخر بگردید، نه کلمه «اصالت وجود» و نه کلمه «اصالت ماهیت» و نه یک کلمه دیگری که مفید این معناها باشد پیدا نمیکنید و اصلا این مسأله مطرح نیست. آن چیزی هم که ملاصدرا میگوید این است که بعضی از حرفهایی که بوعلی گفته است با «اصالت وجود» جور در میآید؛ من هم قبول دارم، کما اینکه بعضی از حرفهای دیگر او هم با «اصالت ماهیت» جور در میآید.