حکیم معروف آلمانی یهودیالاصل حرفی گفته است، ولی چون حرف تازهای نیست معطل آن نمیشوم. لایب نیتس یکی از حکمای معروف اروپا که او هم آلمانی است، همین برهان را باز به شکل دیگری قبول و تقریر کرده است.

ولی کانت آلمانی آمده و این برهان را رد کرده است و انصاف هم این است که این برهان، برهان صحیحی نبوده و رد او هم رد بجایی است و ما به جای اینکه حرف اسپینوزا و لایب نیتس را بخوانیم و خودمان را معطل کنیم، فقط حرف کانت در رد نظریه آنها را برایتان نقل میکنیم. کانت گفته است:

چون در براهین حکما بر اثبات وجود باری نظر دقیق میکنیم، میبینیم همه منتهی به سه برهان اصلی میشود: یکی «برهان وجودی» که آنسلم آورده و دکارت و هممشربان او یعنی اکثر حکمای جزمی و اصحاب عقل همان را به عبارات مختلف پذیرفتهاند و به طور خلاصه این است که ما تصور کمال و ذات کامل را داریم، و ذاتی که وجود نداشته باشد کامل نیست.

(چون ما تصور کامل را داریم و اگر وجود نداشته باشد کامل نیست، پس این تصور داشتن ملازم وجود داشتن است.) [1] ذات کامل حقیقیترین ذوات است پس چگونه ممکن است وجود نداشته باشد؟ و لزوم وجود برای ذات کامل مانند لزوم درّه است برای کوه یا لزوم وجود زاویه است برای مثلث. ولی عجب است که این استدلالیان توجه نمیکنند که وجوب کمال برای ذات کامل، پس از آن است که ذات کامل را متحقق بدانیم. (میگوید شما که میگویید ذات کامل، آن که تا حالا [ثابت کردهاید] فقط تصور کمال است. اول ثابت کن که او وجود دارد تا کمالش هم ثابت شود؛ هنوز بحث در اصل وجود آن است.) آری، کوه اگر موجود باشد درّه لازم است، اما اگر کوه نباشد درّه هم نخواهد بود، و نیز ضرورت وجود زاویه برای مثلث سبب ضرورت وجود مثلث نمیشود (اگر مثلث باشد، زاویه دارد، اما آیا چون مثلث زاویه میخواهد، حتما باید مثلثی وجود داشته باشد؟ نه). به عبارت دیگر تصور درّه را برای کوه واجب میدانیم (اما به شرط اینکه کوهی باشد) اما وجود کوه از کجا واجب شد؟ پس همچنین تصدیق میکنیم که تصور وجود برای تصور ذات کامل، واجب است، اما تحقق وجود ذات کامل از کجا واجب است؟ (اگر ذات کاملی باشد، ما برایش تصور وجود میکنیم، اما از کجا که وجود داشته باشد؟). این حکم در مقام تمثیل مانند آن است که کسی بگوید من تصور صد پاره زر مسکوک دارم، پس صد پاره زر مسکوک در بغل دارم. (ریشه