قدرتِ ذات حق را چطور؟ [آیا علم میتواند آن را آنچنان که هست ثابت کند؟] بله، ما از راه علوم همین مقدار میفهمیم که آن موجودی که عالم به این عظمت را به وجود آورده است، قادر بوده و توانایی داشته که به وجود آورده است، اما یک مسأله دیگر هم هست و آن اینکه آیا عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ؟ آیا یک قدرت نامحدود مطلق است که بر هر چیزی قادر است و عجز و ناتوانی در ذات او راه ندارد؟ ما از این راه نمیتوانیم این را اثبات کنیم؛ حداکثر این است که بگوییم این کار را که کرده قدرت داشته که کرده است، اما اینکه آن مبدأ عالَم بر همه چیز قدرت دارد یا ندارد، ما نمیدانیم. در آن کاری که کرده قدرت دارد، اما آن کاری که نکرده، ما از کجا بدانیم که قدرت دارد یا قدرت ندارد؟

پس اگر شما درست توجه بفرمایید میبینید که از راه علوم، انسان فقط همین مقدار- و نه بیشتر- میتواند جلو برود که عالم ناظمی دارد؛ اما آیا این ناظم واجبالوجود و قائم به ذات است یا از جای دیگر آمده؟ من نمیدانم. این ناظم عالَم علیم هم هست، اما آیا بِکلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ؟ هیچ نمیشود این را فهمید. قادر هم هست اما آیا عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ؟ باز نمیدانیم. آیا ازلی و ابدی است؟ باز نمیدانیم. همه چیز را میگوییم نمیدانیم.

این است که از این راهها امکان ندارد خداشناسی به صورت یک علم مثبِت و یک فن (لااقل نظیر مورچهشناسی، روانشناسی و حیوانشناسی) دربیاید به طوری که بتوان بر ذات و صفات او به طور جدی استدلال کرد؛ چون تا وجوب وجود برای ذات او ثابت نشود [خداشناسی حاصل نمیشود] و تمام اینها هم بر محور «غیر متناهی» میچرخد؛ تا آن اثبات نشود خداشناسی حداکثر این است که به صورت یک مجهول در میآید که عجالتا نتوانستهایم توجیه کنیم که عالم این نظام را از خود دارد، پس از جای دیگر این نظام را آورده، اما آن جای دیگر از کجا آمد؟ علمش از کجا آمد؟ همه برای ما مجهول میشود. این که خداشناسی نشد!

حتی بعضی از آقایانی که اخیرا درباره همین موضوعات صحبت کردهاند، به همین جا که رسیدهاند گفتهاند وقتی که ما گفتیم این عالم ناظمی دارد، اگر کسی از ما سؤال کند که «خود ناظم از کجا آمده است؟» میگوییم «ما دیگر چه میدانیم او از کجا آمده، لازم هم نیست که بدانیم، انبیا هم تکلیف نکردهاند که ما این چیزها را درک کنیم، ما همین قدر میفهمیم که نظمی هست و ناظمی».

میگوییم این که اصلا صفر شد! اگر بنا بشود اساسا علمی به نام «خداشناسی» در کار باشد که در آن، شناختن، معرفت، شناسایی و درک باشد- نه اینکه فقط ما مجهولی را درک و کشف کنیم و عجالتا مجهولی برای ما خودنمایی کند- جز همان راهی که به آن «علم وجود» گفتهاند، راه دیگری وجود ندارد.

من خواستم این مطلب کاملا برای آقایان روشن بشود که عجالتا مقصود ما در این زمینه