چیست.

برهان وجودی آنسلم

در جلسه پیش عرض کردیم که ما در میان راههای فلسفی سه راه کلی را ذکر میکنیم: راه ارسطویی، راه سینوی و راه صدرایی که خود مرحوم صدرالمتألهین اسم آن را «برهان صدّیقین [1]» گذاشته است.

راهی که صدرالمتألهین رفته است از جهاتی به یک برهان خیلی معروف در دنیای اروپا بیشباهت نیست، که اول بار یکی از علمای مسیحی به نام «آنسلم» [2] ذکر کرده و به «برهان وجودی» معروف شده است. بعد خود فرنگیها در اطراف این برهان خیلی نفی و اثبات کردهاند؛ برخی قبول کردهاند و برخی رد کردهاند. من دلم میخواهد قبل از آنکه برهان صدرالمتألهین را در این زمینه نقل کنیم، حرف این شخص و حرف کسان دیگری را که در این زمینه بحث کردهاند نقل کنیم.

این برهان در جاهای متعددی (کتابهای عربی و فارسی) نقل شده است. یکی از افرادی که نسبتا خوب و واضح نقل کرده، فروغی در سیر حکمت در اروپا است. من برهان آنسلم را از جاهای متعدد این کتاب برایتان میخوانم. فروغی میگوید:

از همه برهانها که آنسلم بر اثبات ذات باری آورده، آن که بیشتر مذکور میشود و موضوع مباحثات بسیار واقع شده، آن است که معروف است به برهان وجودی یا ذاتی، از این قرار:

همه کس حتی شخص سفیه تصوری دارد از ذاتی که از آن بزرگتر ذاتی نباشد.

گفته است تصور ذات اعلی که مافوق همه ذاتها باشد و به عبارت دیگر تصور کامل مطلق را همه کس دارد. در این مقدمه او بحثی نیست؛ کسی هم به این که انسان میتواند کامل مطلق را تصور کند ایراد نگرفته. بعد میگوید:

چنین ذاتی البته وجود هم دارد، به دلیل اینکه ما تصور کمال مطلق و کامل مطلق را داریم (چه