این، اصل فرضیه و مدعاست. آیا چنین چیزی وجود دارد یا ندارد؟ قهرا این را باید از خود علما و از کسانی که کارشان همیشه پژوهشهای علمی بوده است پرسید.

الهام و اشراق از دیدگاه علمای قدیم

این از مطالبی است که علمای قدیم قبول داشتهاند و مورد قبول علمای جدید هم- که کم و بیش دیدهایم و مطالعه کردهایم- هست. اما از علمای قدیم الان نمیخواهیم شاهد بیاوریم، ولی در کلمات آنها این مطلب زیاد است. بوعلی سینا در شفا، اشارات و دانشنامه علایی این حرف را دارد و حتی در تفسیر این آیه قرآن: اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کمِشْکاةٍ فِیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کأَنَّها کوْکبٌ دُرِّی یوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکةٍ زَیتُونَةٍ لا شَرْقِیةٍ وَ لا غَرْبِیةٍ یکادُ زَیتُها یضِیءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ ... [1]، این قسمت اخیر (یکادُ زَیتُها یضِیءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ) را حمل بر این موضوع میکند. این آیه از آیات خیلی مشکل قرآن است و قدر مسلّم این است که همین موضوع هدایت را بیان میکند [2]. از قدیم مفسرین راجع به اینکه این تمثیل قرآنی ناظر به چیست، بیاناتی کردهاند و عده زیادی این تمثیل را برای نفس انسانی از نظر استعداد هدایتگیری دانستهاند. در آخر آیه میفرماید این روغن چنان روغنی است که بدون اینکه شرارهای و آتشی از خارج به آن برسد خود به خود میخواهد روشنایی بدهد. بعضی مفسرین میگویند که این، اشاره به یک عده از نفوس است که چنان آمادگی علمگیری دارند که بدون آنکه معلمی و مقدماتی دخالت داشته باشد، گاهی یک برقی در آنها پیدا میشود.

الهام و اشراق از دیدگاه علمای جدید

وقتی که ما در کلمات علمای جدید این حرف را دیدیم، بیشتر تعجب کردیم و بیشتر به این حرف ایمان پیدا کردیم. اینشتین در مقدمه کتاب خلاصه فلسفی نظریه اینشتین به این مطلب تصریح میکند که تجاربْ مولّد فرضیات نیست، بلکه این فرضیات است که تجارب را به دنبال خودش میکشاند. همچنین تصریح میکند که فرضیههای بزرگ دنیا همانهایی است که در یک حالتی به ذهن دانشمند القاء و الهام شده است (حتی تعبیر به الهام و اشراق میکند) و بعد از الهام، روی آن تجربه کرده و دیده درست است.

در کتاب انسان موجود ناشناخته که کتاب بسیار محققانهای است، الکسیس کارل که از