مخصوصا در حشرات غرایز بسیار حیرتآوری وجود دارد؛ زنبور عسل و مورچه و عنکبوت آبی و عنکبوت خاکی و موریانه و ...، یکی و دوتا نیست، اینها را چون در قرآن اسمشان برده شده نام میبریم. قرآن میفرماید: وَ أَوْحی رَبُّک إِلَی النَّحْلِ [1]. راجع به زنبور عسل، امروز فرضیههایی وجود دارد که تأیید نشده، بلکه رد شده است. بعضی احتمال دادهاند که زنبور عسل، شاید از راه تعلیم و تعلم است که میداند کار خودش را چگونه انجام دهد ولی ما هنوز کشف نکردهایم؛ یعنی زنبور عسلهای چندین هزار سال پیش، از روی تجربه کار خودشان را یاد گرفتهاند و یک نوع تفهیم و تفاهم و تعلیم و تعلم میان آنها و نسلهای آیندهشان هست که ما نمیدانیم.

این فرضیه رد شده است به وجود غرایز در انواعی از حیوانات که نسل گذشته و نسل آینده یکدیگر را نمیبینند. در خیلی از حیوانات، مقارن یا قبل از پیدایش نسل آینده، نسل گذشته از میان میرود، معذلک نسل آینده همان کار را با همان نظم و دقت انجام میدهد که نسل گذشته انجام میداد. حشرهای را نام میبرند به نام «آموفیل» که میگویند از زنبور کوچکتر و از مگس بزرگتر است. (در کتاب راز آفرینش انسان این مطلب هست و من در کتابهای روانشناسی به زبان فارسی و زبان عربی هم خواندهام که چنین حیوانی هست.) میگویند هر وقت که موقع تخمگذاری این حیوان برسد، کرم خاصی را پیدا میکند و روی پشت و مهره کمر آن مینشیند و نیش خودش را مثل یک آمپول در نقطه معینی از پشت او میزند، اما خیلی دقیق است که زیاد نیش نزند، همان مقدار نیش میزند که این حیوان بیحس میشود و میافتد ولی نمیمیرد، چون اگر بمیرد میگندد و منظور او حاصل نمیشود. بعد آموفیل همان جا تخمگذاری میکند و بلافاصله بعد از تخمگذاری هم میمیرد. بعد تخمهای او به ثمر میرسند و از بدن همین کرم تغذی میکنند تا وقتی که بزرگ میشوند و پَردار میشوند و زندگی عادی پیدا میکنند. بعد هر یک از آنها موقع تخمگذاریاش که میرسد، عینا همان کار مادر را تکرار میکند؛ یعنی میرود همان کرم را پیدا میکند و در همان نقطه حساس دقیقی که مادر تزریق میکرده است، تزریق میکند و بعد همان عمل تکرار میشود.

میگویند این چطور از راه تعلیم و تعلم قابل توجیه است؟!

در همین کتاب راز آفرینش انسان ماهیهایی را یاد میکند و قضایایی ذکر میکند که خیلی عجیب است. میگوید انواعی از ماهیها هستند که در همه رودخانههای دنیا پیدا میشوند، ولی همه آنها وقتی که میخواهند بچه بزایند، از رودخانههای دنیا جمع میشوند و میروند به دریای جنوب در جنوب آمریکا و در نقطه معینی تولید نسل میکنند و در همان جا میمیرند. بعد بچههای آنها