امور خارجی، تمام اینها نشان میدهد که در کار این موجودات ابتکار و انتخاب وجود دارد. وقتی که در کارش ابتکار و انتخاب وجود داشته باشد، پس این موجود باید گذشته از آنچه که ساختمانش ایجاب میکند، یک راهنما و راهبلدی [1] هم در این کارهای انتخابی و اختیاری [2] و کارهای ابتکاری که به خرج میدهد داشته باشد؛ یک قدرتی باید باشد که آن را بکشاند به این طرف ولو اینکه به این قدرت بگوییم «شور»، «عشق» (که اینها حقیقتش برای بشر مجهول است)، «اراده»، «تسخیر»، «تسخیر ماوراء»، هرچه بگوییم، بالاخره یک چیزی باید باشد که آن موجود را به این سو بکشاند.

در این کتاب کوچکی که کریسین موریسن آمریکایی به نام راز آفرینش انسان نوشته و به فارسی هم ترجمه شده است، دیدم قسمتهایی را راجع به همین موضوع بحث میکند که ماده ابتکار ندارد ولی حیات ابتکار دارد. من قسمتی از آن را برای شما میخوانم، چون برای این مسأله خیلی اهمیت قائل هستم. میگوید:

ماده جز بر طبق قوانین و نظامات خود، عملی انجام نمیدهد؛ یک سلسله قوانین و نظامات بالفعل حاضر دارد و اجبارا همان قوانین و نظامات را انجام میدهد. ذرات اتمها تابع قوانین مربوط به قوه جاذبه زمین، فعل و انفعالات شیمیایی و تأثیرات مواد الکتریسیته هستند. ماده از خود قوه ابتکار ندارد و فقط حیات است که هر لحظه نقشهای تازه و موجودات بدیع به عرصه ظهور میآورد. بدون وجود حیات، عرصه پهناور زمین عبارت از بیابانی قفر و لمیزرع و دریای مرده بیفایدهای میشود.

عمده این کلام است. میگویند مطابق آنچه که زیستشناسی میگوید، تمام سلسله جاندارها منتهی میشوند به مثلا یک سلول، و حیوانات و نباتات از یک ریشه به وجود آمدهاند. این، اصل تکامل است و اصل تکامل بهترین معرّف اصل هدایت است. من میگویم آیا آن سلول اول و آن ماشین بسیار منظم، به جایی رسیده است که منشعب شده به دو نوع سلول (سلول نباتی و سلول حیوانی) که کارها و احتیاجات آنها هم ضد یکدیگر در آمدهاند به طوری که اگر سلول نباتی را در بدن حیوان قرار بدهند حیوان نمیتواند زندگی کند، و اگر سلول حیوانی را در بدن نبات قرار بدهند نبات نمیتواند زندگی کند.

. حقیقت آن هرچه هست، الان برای ما مجهول است.