نمیآید، وانت نمیآید، تریلی نمیآید، فقط به سواریها اجازه میدهند که بروند. حالا کسی میآید و میگوید سال آینده که این اتوبان باز شود این جاده خلوتتر میشود، نود درصد رفت و آمدها به آنجا کشیده میشود. اگر بگوییم آیا بهطور ضرورت و بهطور قطع میگویی؟ میگوید بهطور قطع. بگوییم چطور؟ میگوید ممکن نیست که اینطور نباشد. وقتی که جادهای به این خوبی وجود داشته باشد، خلوت باشد، خطر تصادف هم کمتر باشد و قهراً، هم مردم زودتر به مقصد برسند و هم خطر تصادف در کار نباشد، مسلّم مردم این جاده را انتخاب میکنند و از این طرف میروند.

یا اگر جنسی را در بازار به قیمت معینی تهیه کنند، بعد جنس دیگری در بازار بیاید و با آن رقابت کند که از آن، هم بهتر باشد (زیباتر و بادوامتر باشد) و هم ارزانتر، اینجا شما چه میگویید؟

آیا شک میکنید در اینکه جنس دوم جنس اول را شکست خواهد داد و بازارِ آن را قبضه خواهد کرد؟ نه، بالضروره چنین چیزی میشود. ولی معنی این «بالضروره» چیست؟ آیا غیر از این است که شما از انتخاب انسانها هم دارید حرف میزنید؟ یعنی انسانها در شرایطی که آن اتوبان در کنار این جاده کذایی واقع بشود آن را انتخاب خواهند کرد، و در شرایطی که این دو کالا به بازار آمده و کالای دوم، هم مرغوبتر و هم ارزانتر و هم زیباتر و بادوامتر است این را انتخاب خواهند کرد. این یک امر ضروری هست یا نه؟ ضروری است؛ یعنی انسان در آن شک ندارد. ولی این «ضروری» معنایش این نیست که یک عاملی انسانها را مجبور به این کار میکند؛ معنایش این است که انسانها به حکم اینکه عقل و اراده و انتخاب دارند همیشه اصلح را انتخاب میکنند. مگر دیوانهاند که غیر اصلح را انتخاب کنند؟! به حکم اینکه مردم عاقلند و با اراده هستند و همیشه اصلح را انتخاب میکنند پس اصلح که آمد اصلح را بر غیر اصلح قطعاً ترجیح خواهند داد. اینجا ضرورت هست ولی جبر نیست؛ نه این است که وقتی اینطور شد مردم مجبورند. هیچ مجبور نیستند. مردم میتوانند اصلح را هم انتخاب نکنند و غیر اصلح را انتخاب کنند. اما این خلاف عقلشان است. نه این است که یک قوه مجبرهای اینها را اجبار کرده است. این، ضرورت و جبری است که با اختیار منافات ندارد. اگر چیزی به صورتی دربیاید که از انسان سلب اراده و اختیار و قدرت کند آن جبرِ ضد اختیار است اما اگر چیزی نه سلب قدرت و نه سلب اراده از عاملش بکند، بلکه موضوع برای اختیار او درست میکند، [چنین چیزی جبر ضد اختیار نیست.] فرض کنید که شما میخواهید از این کوچه بروید در خیابان دولت [1]. چون راه مستقیم بسته است، راه طولانی تری را میروید. حالا اگر احیاناً آمدند راهی از این طرف به طرف دولت باز کردند که راه نصفه شد، شما دیگر مجبور نیستید این راه را انتخاب کنید آن راه را انتخاب نکنید. البته باز هم میتوانید این راه را انتخاب کنید