رقابتها را تبدیل به همکاری کنند آیا استثمارگر این قدر هوش و فهم ندارد که وقتی همهشان برای یکدیگر خطر هستند بیایند با هم همکاری کنند برای چاپیدن مردم؟

قضیه آن طبیبی است که به شخصی گفت که عسل و خربزه نخور با همدیگر نمیسازند. او خورد و مریض شد. طبیب گفت: نگفتم اینها با همدیگر نمیسازند؟ گفت: اینها ساختهاند پدر من را دارند درمیآورند. حالا اینها عسل و خربزههایی میشوند که با همدیگر میسازند و این کار را میکنند.

نقش آگاهیهای مردم

به نظر ما میرسد که اساساً الآن آن بن بستی که این فکر و این فلسفه پیدا کرده و پیدا میکند در همین نکته است. البته این دلیل نمیشود که دنیا به طرف سوسیالیسم پیش نرود، ولی دنیا هر مقدار به طرف سوسیالیسم پیش برود از این راه پیش نمیرود که تکامل سرمایه داری میرسد به حدی که سرمایه داری از درون خودش منفجر میشود؛ چنین چیزی نیست. به نظر ما نقش آگاهیهای مردم از هرچیز دیگر بیشتر خواهد بود. آگاهیها و رشد فکری مردم به هر نسبت که پیدا بشود سوسیالیسم را بیشتر تسریع میکند، البته نه همان سوسیالیسمی که الآن در شوروی و غیر آن هست. الآن مسئلهای که مطرح است- حتی برای بسیاری از مارکسیستها- یک نوع سوسیالیسمی است که نه سوسیالیسم مارکسیسم است و نه سرمایه داری کاپیتالیسم؛ یعنی یک نوع آزادی مالکیت در یک حدود معینی در عین یک محدودیتهایی که از طرف دولتها به وجود میآید؛ یعنی این آگاهیهاست که الآن دارد دنیا را به سوی مکتب واسطه میکشاند. حتی آنهایی هم که الآن دارند به طرف [نظام] کمونیستی میروند، به سرمایه داری نرسیده دارند کمونیست میشوند. مگر ویتنامیها مرحله سرمایه داری را گذراندند؟ ویتنام اصلًا به سرمایه داری نرسید. آنها یک مردم استعمارشدهای بودند؛ فشار سیاسی استعمار اینها را عاصی کرد نه اینکه اول به اوج سرمایه داری رسیدند و بعد در اوج سرمایه داری جنگ طبقاتی میان سرمایهدار و غیر سرمایهدار شروع شد.

اصلًا جنگ ملی بود. ویتنام یکپارچه جنگید با استعمارگری که در آنجا قبلًا وجود داشت به نام فرانسه و استعمارگر دیگری که بعد وجود پیدا کرد به نام آمریکا و آن یک عده ویتنامی که آنجا بودند نوکرهای اینها بودند نه اینکه سرمایه دارهایی باشند.

این است که اینجا هم نتوانسته بالاخره یک راه حلی پیدا کند که چگونه در نهایت امر امپریالیسم از طریق جنگ طبقاتی از بین میرود؛ و الآن وضع دنیای سرمایه داری به گونهای است که از این طریق تحول پیدا نمیکند، از طریق روشنفکری تحول پیدا میکند یعنی الآن باز نقشْ مال روشنفکری است. امروز چیزی که در مغز کارگر آمریکا وجود ندارد انقلاب است، چیزی که در