سیر میگرفت و او یک خط میبُرید. اگر احیاناً دو برابر میخواست دوتا میبُرید. اگر این چوب خط پر میشد آن را میبُرد ذخیره میکرد و چوب خط دیگری میآورد. آخر سال همه اینها را حساب میکرد که مثلًا شما ده من گوشت در طول سال گرفتهاید، قیمت آن این قدر میشود.

آنوقت او یا گندمش را مستقیم به همین قصاب میفروخت یا اینکه گندمش را در بازار میفروخت و پولش را میداد.

بنابراین مسئله تولید برای فروش، در دوران قبلِ سرمایه داری هم بوده، همیشه بوده، منتها در دوران سرمایه داری با یک مقیاس خیلی وسیعی است که اصلًا دیگر طرف مقایسه نیست. پس اختلاف، اختلاف کمّی است نه اختلاف کیفی.

ریشه ارزش

گفتیم که تولید برای مبادله است. در مبادله، دو جنس با یکدیگر مبادله میشود. ما میبینیم که این مبادلهها با مقیاس وزنی یا کیلی یا متری نیست، بلکه مطلقاً صورت میگیرد، یعنی اینطور نیست که مثلًا بگویند حالا که میخواهیم گندم را با برنج معامله کنیم ده من گندم ده من برنج، یا ده کیل گندم و همان ده کیل هم برنج؛ بلکه یک تفاوتی میان اینها هست. بسا هست که باید مثلًا بیست کیل گندم داد ده کیل برنج گرفت یا بیست کیل جو داد و ده کیل گندم گرفت. به پارچه که میرسد واحدش متر است، «من» یا کیل نیست؛ باید ده کیل گندم بدهد دو متر پارچه بگیرد. آنوقت میگفتیم که ارزش این دو متر پارچه برابر است با ارزش ده کیل گندم. ریشه این ارزش کجاست؟

چه سبب میشود که دو مترِ این برابر بشود با ده کیل آن؟ بعلاوه نوسان پیدا میکند و امر ثابتی نیست. یک سال ده کیل این برابر است با دو متر آن، یک سال دیگر پانزده کیل این برابر است با دو متر آن؛ یا به عکس میشود: ده کیل این برابر است با سه متر آن. ریشه نوسان قیمتها چیست؟

اینجاست که مسئله ارزش مطرح میشود که ریشه ارزش چیست. از همین جاست که نظریهای در باب ارزش پیدا میشود که طبق آن سرمایه داری در ماهیت خودش استثمارگر است، اصلًا سرمایه داری مساوی است با استثمارگری و غیر از آن امکان ندارد، یک درهم نیز اگر سرمایهدار بخواهد سود ببرد استثمار است.

فرق میان مالیت و ملکیت در فقه اسلامی

حال ریشه ارزش چیست؟ اول ما یک اصطلاحی از فقه خودمان میآوریم (شاید برای این مسئله لازم باشد). در فقه ما میان مال و مِلک یعنی میان مالیت و ملکیت تفکیک قائل میشوند. مالیت را یک امری میدانند قطع نظر از رابطه اجتماعی- یا به قول اینها روبنایی- این شیء با یک انسان،