عامل جغرافیا و حرکت تاریخ

در مسئله آب و هوا مسائلی هست که باید بیان شود. تأثیر منطقه گاهی اینطور تعبیر میشود که مردم منطقههایی که در آنجا وسیله معیشت وجود ندارد، به دلیل نبود وسیله معیشت در حال بدویت باقی میمانند. مردم مناطقی هم که در آنجا وسایل معیشت صد درصد از طرف طبیعت قبلًا آماده شده است باز به دلیل اینکه احتیاجی ندارند به این که کوشش کنند و با طبیعت مبارزه کنند و مواد را به صورت مفید درآورند- چون مواد آماده را همیشه از طبیعت میگیرند- هیچ وقت ترقی نمیکنند. ولی در مناطق حد متوسط که نه فاقد وسیله معیشت است بکلی، و نه وسیله معیشت کاملًا در دسترس است، یک حالت حد وسطی هست که زندگی انسان محصول دو چیز است: مواد اولیه، و کوششی که خودش به عمل میآورد. این ملتها ترقی میکنند. ممکن است کسی بگوید توجیهی که ارسطو و دیگران کردهاند روی این جهت بوده. ولی در باب مناطق، یک حرف دیگری هم هست که قدما مثل بوعلی سینا- که حتماً ارسطو هم همین نظر را داشته- دارند. آنها اقلیمها را به اقلیمهای خیلی سرد، خیلی گرم و معتدل تقسیم میکردند و معتقد بودند که در اقلیمهای معتدل مزاجهای معتدلتر به وجود میآید [1] و روی حسابهایی که پیش خودشان داشتند [2] معتقد بودند که در مناطق معتدل ترکیبات مادی و بدنی و به قول آنها مزاجهای معتدلتر به وجود میآید و مزاجهای معتدلتر روحهای لطیفتر و قویتر به وجود میآورد. این غیر از آن نظریه است که مردم برخی