لاینحل است و واقعاً هم خیلی عجیب است. مسئله غرایز به قول خود اینها یک تکامل هدایت شده را نشان میدهد، یعنی نشان میدهد که حیوان به سوی مقصد خودش دارد هدایت میشود. این مسئله اصلًا با قوانین طبیعی یعنی با همین قوانین فیزیک و امثال آن به هیچ شکل قابل توجیه نیست. اینها ساده گیری میکنند که طرف بدون هیچ دلیلی بگوید مسئله ساده است، چیزی نیست، خیلی مهم نیست. در صورتی که اگر انسان این شگفتیهای عالم حیوانات را در کتابهای مربوط بخواند، میبیند که بیخود میگویند و به هیچ شکل قابل توجیه نیست.

غریزه چیست؟

- در این بحث غریزه اگر ممکن است یک مقدار بیشتر توضیح بفرمایید.

استاد: در اصول فلسفه، جلد دوم، اوایل مقاله ششم ما یک مقداری بحث کردهایم و نظریات مختلف راجع به غریزه را در آنجا ذکر کردهایم. غریزه خودش یک کلمه خیلی قدیمی است. قدما بیشتر به طبیعت جاندار «غریزه» میگفتند. مثلًا قائل به دو نوع حرارت بودند: یکی حرارتی که در غیر جاندار هست مثل حرارت آتش و آفتاب، و یک نوع حرارتی که از خود حیات- به عقیده آنها- برمیخاست و به آن حرارت غریزی میگفتند، مثل حرارتی که در بدن انسان هست. میگفتند معلوم است که آتشی در اینجا وجود ندارد و آن مبادئ حرارت که به عقیده آنها در بیجانها هست در اینجا وجود ندارد بلکه یک حرارتی است که از خود حیات برمیخیزد. غرض این است که طبیعت جاندار را «غریزه» میگفتند.

در میان اعمال جاندارها اعمالی هست که با آنچه که ما آن را علم و آگاهی و تفکر مینامیم قابل توجیه نیست. علم و آگاهی و تفکر انسان ریشهای در بیرون از وجود انسان دارد، یعنی انسان از بیرون آن را اکتساب میکند، مثل درسی که انسان سر کلاس یاد میگیرد یا پندی که از پدر میشنود یا راهنماییای که کس دیگری به او میکند. در حیوانات، مخصوصاً در حیوانات پایین مثل حشرات، کارهایی دیده میشود که عملًا از روی کمال آگاهی صورت میگیرد، یعنی امکان اینکه این کار انتخاب نشده باشد و تصادفی باشد وجود ندارد؛ اینقدر رابطه مشخص است. ولی از طرف دیگر با علم و فکر هم به آن شکل که در انسان است (یعنی با اکتساب) قابل توجیه نیست که بگوییم حیوان اینها را یاد گرفته، از یک جایی به او یاد دادهاند آن طوری که به انسان یاد داده میشود؛ کسب کرده: دیده، مطالعه کرده، تجربه کرده، در کتاب خوانده، از یک حیوان دیگری مثل خودش یاد گرفته است. با این حرفها هم قابل توجیه نیست. بنابراین اجمالًا معلوم است که به قول